Het wetsvoorstel voor het fosfaatrechtenstelsel moet worden aangepast, omdat het volgens de Europese Commissie kan leiden tot ongeoorloofde staatssteun. Hieronder zal worden toegelicht wat de achtergrond is van het stelsel en welke aanpassingen er moeten plaatsvinden.
Achtergrond
De melkveehouderij is vooruitlopend op het afschaffen van het melkquotum op 1 april 2015 flink gegroeid. Deze groei heeft geleid tot meer fosfaat uit de toegenomen productie van dierlijke mest. Nederland dient binnen het door de EU gestelde fosfaatplafond van 172,9 miljoen kg fosfaat per jaar te blijven. Het fosfaatplafond is een belangrijke voorwaarde die de Europese Commissie aan Nederland stelt voor het behoud van de derogatiebeschikking. Deze derogatie levert de Nederlandse landbouw een kostenbesparing op van circa 100 miljoen per jaar.
Om te voorkomen dat de derogatie wordt ingetrokken, heeft het kabinet op 2 juli 2015 aangekondigd dat binnen de melkveehouderij een fosfaatrechtenstelsel zal worden geïntroduceerd. Het wetsvoorstel is op 8 september 2016 ingediend bij de Tweede Kamer.
Essentie fosfaatrechtenstelsel
Het voorgestelde fosfaatrechtenstelsel betekent dat melkveehouders met hun melkvee niet meer fosfaat uit dierlijke mest mogen produceren, dan het aantal fosfaatrechten dat aan het bedrijf is toegekend. Het aantal fosfaatrechten wordt vanaf de invoering van het stelsel berekend door het aantal stuks melkvee en jongvee op peildatum 2 juli 2015 te vermenigvuldigen met de forfaitaire fosfaatnorm die volgt uit de Meststoffenwet. De fosfaatrechten zullen vrij verhandelbaar zijn. Indien de fosfaatproductie het aantal rechten overschrijdt, dreigt een bestuurlijke boete.
Ongeoorloofde staatssteun
De Europese Commissie heeft onlangs te kennen gegeven, dat het fosfaatrechtenstelsel als staatssteun wordt opgevat. Van staatsteun is volgens de Europese Commissie sprake, omdat er rechten worden geïntroduceerd die vanaf de inwerkingtreding schaars zullen zijn; de rechten vanaf de inwerkingtreding vrij verhandelbaar worden; en de rechten een waarde vertegenwoordigen in het economisch verkeer. De fosfaatrechten worden bovendien gratis toegewezen aan de bedrijven in Nederland die melkvee op hun bedrijf hielden.
Indien de staatssteun verenigbaar is met de regels van de interne markt van de EU, is sprake van geoorloofde staatssteun. Volgens de Europese Commissie is het voorgestelde fosfaatrechtenstelsel echter niet verenigbaar met de interne markt, omdat het stelsel als doel heeft een overtreding van een bestaande Europese norm (het EU fosfaatplafond) te herstellen en het niet verder gaat dan wat op basis van deze Europese norm al verplicht is. Hierdoor zal volgens de Europese Commissie sprake zijn van ongeoorloofde staatssteun.
Het wetsvoorstel fosfaatrechten kan niet worden ingevoerd zonder het reële risico dat Nederland door de Europese Commissie in gebreke zal worden gesteld wegens het niet naleven van de Europese regels voor staatssteun. Nederland zou verplicht kunnen worden om het voordeel dat de Nederlandse bedrijven met de fosfaatrechten hebben ontvangen, terug te vorderen. Het Nederlandse kabinet wenst deze risicos niet te lopen.
Wijzigingen fosfaatrechtenstelsel
Hierdoor heeft het kabinet inmiddels een aantal wijzigingen in het stelsel voorgesteld. Ten eerste wordt de invoering van het fosfaatrechtenstelsel uitgesteld tot 1 januari 2018. Op die dag zullen gratis fosfaatrechten worden verstrekt, die vrij verhandelbaar zullen zijn. De totale hoeveelheid fosfaatrechten die op 1 januari 2018 aan de bedrijven wordt toegekend, komt overeen met het fosfaatplafond in de derogatiebeschikking. De hoeveelheid rechten per bedrijf wordt ook dan bepaald op basis van gegevens over de veestapel op 2 juli 2015 (de peildatum) en de forfaitaire fosfaatnorm uit de Meststoffenwet. De aangekondigde generieke korting op de fosfaatrechten (circa 4% tot 10%), zal niet worden toepast nadat de fosfaatrechten zijn verstrekt, maar zal direct worden verwerkt in de hoeveelheid rechten die op 1 januari 2018 worden toegekend.
De fosfaatrechten die door de generieke korting vervallen, kunnen als onoverdraagbare rechten onder voorwaarden door een fosfaatbank opnieuw worden toegekend. Dit is pas mogelijk indien het fosfaatplafond niet langer wordt overschreden. Het kabinet zal de criteria voor de toekenning van deze niet-overdraagbare fosfaatrechten verder aanscherpen, zodat deze verder gaan dan de Europese normen.
Inwerkingtreding
Het fosfaatrechtenstelsel voor de melkveehouderij zal niet op 1 januari 2017, maar naar verwachting op 1 januari 2018 worden ingevoerd.
