Je kent ze wel, “hangouderen”. Als je even de tijd neemt, bedenk je met gemak een aantal plekken waar je “ze” aantreft. Mijn eerste ingevingen zijn het winkelcentrum in een buitenwijk, de lokale bibliotheek of het theehuis vlakbij de moskee. Welke plekken bedenk jij?
Lees hier de blog in PDF met foto's.
De mate waarin hangouderen in het nieuws komen valt naar mijn idee nog reuze mee. Ik vraag me wel af hoe lang dit nog zo blijft. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) prognosticeert namelijk dat er in 2040 ongeveer 4,7 miljoen 65-plussers zullen zijn in Nederland. Dat zijn 1,6 miljoen meer ouderen dan begin 2017. De vergrijzing zet door en daar moeten we iets mee.
Wat er ook aan zit te komen, is de Omgevingswet. Eén wet die alle wetten en regels op het gebied van de fysieke leefomgeving vereenvoudigt en bundelt. Minister Schultz-van Haegen gaf onlangs aan dat de invoeringsdatum van 1 juli 2019
onrealistisch
blijkt, maar dat de transitie onverminderd ingezet wordt. Op nationaal, regionaal en gemeentelijk niveau maken we al omgevingsvisies. In de omgevingsvisie van een gemeente staat (op hoofdlijnen) hoe we omgaan met onze fysieke leefomgeving. De omgevingsvisie kan dus gaan over welk parkeerbeleid we voeren, hoe we omgaan met mobiliteit, hoe we ruimte maken voor duurzame energie en hoe we werken aan een veilige stad.
Wat hebben hangouderen dan te maken met de Omgevingswet en een omgevingsvisie? Persoonlijk ben ik benieuwd naar de ideeën van hangouderen voor de fysieke leefomgeving. Het aantal en het aandeel ouderen in Nederland neemt immers toe en ik vraag me af of onze fysieke leefomgeving hier goed op ingericht is. Hiermee stel ik niet dat elke oudere een hangoudere is óf dat we ervoor moeten zorgen dat ouderen niet kunnen hangen. Het is echter duidelijk dat de vergrijzing gepaard gaat met verschillende sociale vraagstukken. Ouderen leven langer en wonen langer thuis. Maar hoe is het gesteld met de dementievriendelijkheid van de leefomgeving? Hoe dichtbij en toegankelijk zijn de zorg en andere voorzieningen in de buurt nou eigenlijk? En waar kunnen ouderen samen hangen? In de fysieke leefwereld zit een deel van de oplossing voor deze vraagstukken.
Zo bedacht Mileha Soneji, ontwerper van beroep, oplossingen om het leven met de ziekte van Parkinson makkelijker te maken voor haar oom. De ziekte van Parkinson komt vooral voor bij mensen boven de 60 jaar en leidt tot stoornissen in de beweging. Het is niet ondenkbaar dat we hier in Nederland meer te maken gaan krijgen. Mileha observeerde het dagelijkse leven van haar oom en zag dat hij door zijn ziekte moeite had met het lopen op een vlakke ondergrond. Het viel haar vervolgens op dat hij relatief makkelijk de trap naar zijn appartement op-en af kon lopen. Mileha realiseerde zich dat continue bewegingen zoals fietsen en trappenlopen geen probleem waren voor haar oom. Het idee van deze continue beweging heeft ze vertaald naar een oplossing voor lopen op een vlakke ondergrond. Bekijk de
trappenillusie
in dit TedX-filmpje van enkele minuten.
Mileha Soneji sluit haar verhaal af met de woorden: Waarom zou slim niet iets simpels en effectief kunnen zijn? We hebben alleen wat empathie en nieuwsgierigheid nodig. We moeten naar buiten gaan en observeren. Deze boodschap onderschrijven we bij K2 Next Generation. Inmiddels cliché, maar nog niet vanzelfsprekend: simpele en effectieve oplossingen komen tot stand door te redeneren vanuit de leefwereld van de persoon. Als ontwerper is Mileha gewend om gebruiksvriendelijke oplossingen te ontwerpen en deze tussentijds te toetsen bij de doelgroep. Vanuit haar ervaring en betrokkenheid als naaste wist ze te achterhalen wat belangrijk was voor haar oom. Haar oom vertelde haar: Ik voel me weer als mijn oude zelf.
Met de Omgevingswet beogen we invloed en inbreng van een diverse groep mensen bij het inrichten van onze fysieke leefomgeving. De fysieke leefomgeving gaat ons allemaal aan. En wij allemaal brengen een scala aan sociale behoeften met ons mee die onze fysieke leefomgeving moet faciliteren. Een goede omgevingsvisie houdt dus rekening met de sociale behoeften van een diverse groep medeburgers. Hoe zorgen we er dan voor dat we met onze omgevingsvisie recht doen aan deze diversiteit in elke gemeente? Hoe zorgen we voor voldoende inbreng en invloed van verschillende mensen op deze omgevingsvisie?
In de eerste plaats is het essentieel om ons bewust te zijn van wat we wel/niet kunnen en kennen. Ik weet bijvoorbeeld niet hoe het is om visueel beperkt te zijn en waar ik dan tegenaan zou lopen, letterlijk en figuurlijk. Het is zaak je af te vragen wat je wel/niet kunt brengen aan de participatietafel. Dit geldt voor iedereen aan tafel, van beleidsmaker tot buurtbewoner. Uit de
pilots met de omgevingswet
blijkt dat participatie regelmatig leidt tot een andere uitkomst, die beter aansluit bij de belangen vanuit de omgeving. Een omgevingsvisie exclusief gemaakt door vijf studerende dames zal er anders uitzien dan een omgevingsvisie van de hand van vijf gepensioneerde mannen.
In de tweede plaats pleiten we voor balans tussen professionele deskundigheid en ervaringsdeskundigheid in de totstandkoming van een omgevingsvisie. Precies weten wat de wettelijke eisen zijn voor een veilig park (c.q. professionele deskundigheid) is wezenlijk anders dan weten wanneer een oudere zich veilig voelt (c.q. ervaringsdeskundigheid). In de totstandkoming van een omgevingsvisie is het essentieel om beide soorten deskundigheid te benutten en in balans te houden. Met te weinig professionele deskundigheid boet je in aan objectieve expertise. Met te weinig ervaringsdeskundigheid sluit je minder goed aan bij de subjectieve leefwereld van de mensen om wie het gaat.
Ten slotte is het zaak te handelen naar de twee eerdergenoemde punten. Benut georganiseerde belangenorganisaties zoals participatieraden, cliëntenraden, wijk-en dorpsraden. Neem vooral het initiatief! In de pilots met de omgevingsvisie ziet het ministerie van I&M een rijke variatie aan methoden om participatie vorm te geven: van klankbordgroepen en denktanks tot het schetsen van scenarios met betrokkenen. Mensen worden betrokken in bijeenkomsten, festivals, via websites of films.
Houd er rekening mee dat een (groot) deel van de burgers zich niet heeft georganiseerd in of aangesloten bij belangenorganisaties. Zoek de unusual suspects op. Deze melden zich namelijk niet vanzelf, zeker als de samenstelling van je eigen organisatie homogener is dan de diverse groep burgers waarvoor je je inzet. Als ik een academisch opgeleide jongere zoek, ga ik naar de universiteit. Zoek ik een (hang)oudere, dan begin ik bij de lokale bibliotheek. De link maken tussen de Omgevingswet en hangouderen is niet lastig, je moet er wel wat voor doen.
Fouad el Hajioui adviseur bij K2 Next Generation
Bronnen:
Schultz: Latere invoeringsdatum Omgevingswet
Martin Hendriksma / Binnenlands Bestuur, 27 juli 2017.
Simpele oplossingen voor Parkinson-patiënten -Mileha Soneji / TedX, februari 2015.
Pionieren met de Omgevingswet -Ministerie van Infrastructuur en Milieu, december 2016.
Bevolkingsprognose 20122060: Langer leven, langer werken C. van Duin en L. Stoeldraijer / Centraal Bureau voor de Statistiek, november 2013.
