"Gemeenten hebben over drie jaar geen bestemmingsplannen meer. Het nieuwe instrument heet omgevingsplan. Daarin wordt veel minder geregeld. Verbodsbepalingen worden vervangen door uitnodigingsplanologie, gestold wantrouwen wordt optimistisch vertrouwen. Met het omgevingsplan geeft de gemeente vorm aan een nieuwe opdracht: zorgen voor een gezonde en veilige leefomgeving met een goede omgevingskwaliteit. Het Schetsboek voor een Omgevingsplan Op Kwaliteit (OOK) opent het gesprek hierover."
Je wilt als gemeenschap alle ruimte bieden aan onvoorspelbare, geniale, bezielende initiatieven in de fysieke omgeving. Tegelijkertijd wil je garanderen dat er omgevingskwaliteit ontstaat en willekeur wordt vermeden. Of anders gezegd: je wilt niet plannen maar sturen op doelen, je wilt geen beperkende regels maar wel wat dingen regelen. Het lijkt de kwadratuur van de cirkel waartoe de Omgevingswet gemeenten verplicht.
Een omgevingsplan dat gebaseerd is op kwaliteit, in plaats van op verworven rechten, vraagt een radicaal nieuwe manier van denken en werken. De omslag die in de Omgevingswet gevraagd wordt is om niet langer te toetsen aan regels, wetten en normen (de kern van de bureaucratie), maar om te onderzoeken hoe een private investering een bijdrage kan zijn aan maatschappelijke doelen en ambities. De gemeente moet samen met haar inwoners een visie ontwikkelen op die ambities en vervolgens in het omgevingsplan een manier vinden om die visie ten uitvoer te brengen.
Het Schetsboek OOK vertaalt succesvolle werkwijzen uit de praktijk van het ruimtelijk kwaliteitsbeleid naar mogelijke uitwerkingen voor het omgevingsplan. Het gaat om het bouwen van een samenhangend kwaliteitsstelsel waarin private en publieke belangen worden samengebracht zodat initiatieven meerwaarde krijgen voor hun omgeving. Het Schetsboek helpt om keuzes inzichtelijk en bespreekbaar te maken. In tien principes voor een omgevingsplan op kwaliteit worden denklijnen uitgewerkt over hoe je met open normen de nodige afwegingsruimte inbouwt en tegelijk zorgdraagt voor de kwaliteit van de fysieke leefomgeving.
Vanuit de traditie van regulerende bestemmingsplannen wordt momenteel geëxperimenteerd met het bestemmingsplan-met-verbrede-reikwijdte, als eerste stap naar omgevingsplannen. Onderzoek van Mooiwaarts wijst uit dat dat weinig vernieuwend is. Met de experimenten worden op pragmatische manier enkele actuele knelpunten opgelost, maar er ligt nog geen nieuw denken aan ten grondslag.
Het Schetsboek prikkelt het nieuwe denken. Het is een doe-boek; het geeft agendapunten en vragen die op locatie en met betrokkenen besproken kunnen worden. Op de schetsvellen in het Schetsboek staan vier speelvelden aangegeven: het initiatief (de belangen en wensen van de initiatiefnemer); de gemeentelijke omgevingsvisie; de algemene regels uit het omgevingsplan; en bovenal de werkprocessen waarin het private initiatief gekoppeld wordt aan het publieke belang.
Mooiwaarts en de initiatiefnemers van OOK trekken de komende maanden met het Schetsboek door het land. We tekenen de resultaten op en verwerken ze in concrete voorbeelden voor verschillende gebiedstypen. Zo kan het werk met het Schetsboek een bouwsteen worden in de handreiking voor gemeenten, die de VNG en het Actieprogramma Aan de slag met de Omgevingswet momenteel voorbereiden.
Het Schetsboek is tot stand gekomen door samenwerking van de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, de regionale adviesorganisaties van Team Ruimtelijke Kwaliteit Nederland, de stedenbouwkundige bureaus die samenwerken in het Kennislab Omgevingswet en de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Het Schetsboek OOK is te bestellen bij de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit (info@ruimtelijkekwaliteit.nl). Het rapport is zonder schetsboekvellen ook hier te downloaden. Klik hier: Schetsboek Downloaden
