In deze handreiking vindt u een basisstructuur voor het omgevingsplan. Ook gaan we in op 5 belangrijke keuzes die u moet maken voor de systematiek van uw plan. Bijvoorbeeld de keuze hoe u wilt werken met functies en activiteiten, de keuze voor de ‘korrelgrootte’ van activiteiten en schaalgrootte van functies, en de keuze hoe u gebruik regelt.
Komende jaren staan gemeenten aan de lat voor het ontwikkelen van het integraal omgevingsplan, als onderdeel van de transitie van de planketen (zie ook de tool Grip op de transitie van de planketen). Dit begint met de keuze voor de structuur (‘inhoudsopgave’) en de systematiek (de manier waarop alle onderdelen in samenhang functioneren) van het plan. Structuur en systematiek vormen het fundament voor een omgevingsplan dat zowel juridisch als digitaal – in het Omgevingsloket – goed kan functioneren. Voor gemeenten is het dus van groot belang om heldere keuzes te maken over structuur en systematiek, als vertrekpunt voor de transitie van het tijdelijke omgevingsplan naar het nieuwe omgevingsplan.
De Omgevingswet geeft gemeenten veel vrijheid in de keuze voor de structuur en systematiek van hun omgevingsplan. De technische standaard hiervoor is de TPOD omgevingsplan. Deze geeft aan hoe een omgevingsplan gemodelleerd wordt, maar laat hierbij veel ruimte.
De VNG ziet dat veel gemeenten zoekend zijn ten aanzien van de structuur en systematiek die zij moeten kiezen. We krijgen er veel vragen over en in onze contacten merken we vaak dat gemeenten het moeilijk vinden om gemaakte keuzes voor structuur en systematiek te onderbouwen en de gevolgen te overzien.
VNG ondersteuning
Met deze handreiking biedt de VNG gemeenten ondersteuning bij het maken van keuzes over de structuur en systematiek van het omgevingsplan. Dit bestaat uit 2 onderdelen:
Hier vindt u de hoofdstukindeling voor het omgevingsplan die de VNG in 2020 heeft gepubliceerd (het ‘casco2020’). We beschouwen dit als een structuur die in principe door iedere gemeente kan worden gebruikt als basisstructuur voor haar omgevingsplan. Deze structuur geeft enerzijds een robuust en herkenbaar fundament en laat anderzijds alle ruimte aan gemeenten om eigen keuzes te maken bij de verdere uitwerking van de structuur en bij de systematiek (zie hieronder bij 2).
Met de basisstructuur beogen we gemeenten te helpen met een helder vertrekpunt voor de structuur van hun omgevingsplan. De basisstructuur kan ook een bijdrage leveren aan meer uniforme omgevingsplannen tussen gemeenten. Dit kan de gemeente later mogelijk veel voordelen opleveren bij uitbestedingen aan bureaus, duiding van jurisprudentie en het benutten van best practices. En voor gebruikers vergroot het de herkenbaarheid.
Ga naar Een basisstructuur voor het omgevingsplan
Hier vindt u een overzicht van 5 belangrijke keuzes die gemeenten moeten maken voor de systematiek van hun omgevingsplan. Bijvoorbeeld de keuze hoe u wilt werken met functies en activiteiten, de keuze voor de ‘korrelgrootte’ van activiteiten en schaalgrootte van functies, en de keuze hoe u gebruik regelt. Bij iedere keuze schetsen we de achtergrond van de keuze en geven we inzicht in de opties die u heeft.
Met dit overzicht beogen we gemeenten houvast te geven ten aanzien van de keuzes die zij te maken hebben en hen te helpen bij het maken en onderbouwen van de keuzes.
Ga naar De systematiek van het omgevingsplan
De ontwikkeling van het omgevingsplan is bij de meeste gemeenten een proces van voortschrijdend inzicht. Daarom adviseren we om alle keuzes die u maakt goed te documenteren. Zo kunnen u en uw collega’s hier altijd op teruggrijpen en er, indien nodig, gemotiveerd op terugkomen. Ook kunt u deze documentatie gebruiken bij het schrijven van de algemene toelichting van uw omgevingsplan.
Handreiking in ontwikkeling
De handreiking Structuur en systematiek van het omgevingsplan is in ontwikkeling. In deze eerste versie vindt u de basisstructuur. Komende tijd voegen we stap voor stap de systematiek-keuzes toe.
Het omgevingsplan is een volledig nieuw instrument en komende jaren zullen we in het gemeentelijk werkveld al doende gaan ervaren wat goed werkt en wat minder goed. Ook de voortschrijdende inzichten die dat oplevert zullen we verwerken in deze handreiking.
Bij de verdere ontwikkeling van de handreiking willen we zo goed mogelijk aansluiten bij de behoeften van gemeenten én maximaal gebruikmaken van de ervaringen en inzichten van gemeenten. Daarom horen we graag uw feedback. Wat is goed, wat kan beter? U kunt contact opnemen via omgevingswet@vng.nl onder vermelding van ‘Structuur en systematiek omgevingsplan’.
Opname en presentatie van een netwerksessie over de structuur en de systematiek van het omgevingsplan op 19 oktober 2025
Naast deze handreiking voor de structuur en systematiek van het omgevingsplan is er het Handboek opstellen omgevingsplan van de VNG. Hierin staat centraal hoe u aan de hand van 3 ontwerpvragen tot de inhoud van de juridische regels in het omgevingsplan komt.
