‘Hoofdrollen’	Instrumentarium	Doel en inhoud
Algemeen	Inlichtingenplicht van het college (art. 169 en 180 Gemeentewet, Reglement van Orde gemeenteraad)	• De gemeenteraad raad heeft het recht op feitelijke informatie, inzage in documenten en indien nodig meer achtergrondinformatie over gemeentelijke onderwerpen. Het gaat dat om een actieve- en passieve informatieplicht. • Onder actieve informatieplicht wordt verstaan die informatie die het college actief of uit zichzelf aan de gemeenteraad moet verstrekken die zij voor haar taakuitoefening nodig heeft. • De passieve informatieplicht is het verstrekken van informatie op verzoek van één of meerdere raadsleden.
	Recht op ambtelijke ondersteuning (art. 33 Gemeentewet, uitgewerkt in Verordening op de ambtelijke bijstand en fractieondersteuning)	• Bij het opstellen van bijvoorbeeld een motie, een amendement, een initiatiefvoorstel of een ander instrument kan een raadslid of kunnen raadsleden vragen om ambtelijke bijstand. • Afspraken en regelingen over ambtelijke bijstand moeten worden opgenomen in een ‘Verordening op de ambtelijke bijstand en fractieondersteuning’.
	Stemverklaring (Reglement van Orde gemeenteraad)	• Aan het einde van een raadsdebat, direct voorafgaande de stemming, kan een raadslid voor zichzelf of voor de fractie een standpuntverheldering of stemverklaring afgeven. Deze stemverklaring mag niet zodanig zijn dat een nieuwe termijn wordt ‘uitgelokt’.
	Vaststellen raadsagenda (Reglement van Orde gemeenteraad)	• Aan het begin van de gemeenteraadsvergadering stelt de gemeenteraad haar eigen agenda vast. Op dat moment kan gevraagd worden onderwerpen aan de agenda toe te voegen, de volgorde te wijzigen of agendapunten van de agenda af te voeren.
	Voorstel van Orde (Reglement van Orde gemeenteraad)	• Tijdens de vergadering kan een raadslid of raadsfractie een voorstel doen over het verloop van de vergadering. Bijvoorbeeld om de vergadering te schorsen voor overleg of om het agendapunt in zijn geheel te schorsen. Na het college gehoord te hebben wordt dit voorstel direct in stemming gebracht. De uitslag hiervan heeft direct gevolgen voor het vervolg.
	Recht van interpellatie (art. 155 lid 2 Gemeentewet, Reglement van Orde gemeenteraad)	• In een interpellatiedebat kan een raadslid het college bevragen over een thema dat niet op de agenda staat. • De gemeenteraad besluit tot wel/niet toestaan interpellatiedebat. • De gemeenteraad moet hierover nadere regels opnemen in haar Reglement van Orde.
	Beleggen extra vergadering gemeenteraad (art. 17 Gemeentewet)	• De gemeenteraad vergadert volgens een vergaderschema dat ieder (half)jaar door het Presidium of Fractievoorzittersoverleg wordt vastgesteld. • De gemeenteraad vergadert ook als de burgemeester het nodig acht of wanneer ten minst een vijfde van het aantal leden van de gemeenteraad hier schriftelijk en gemotiveerd om vraagt.
Kaderstellend	Motie (Reglement van Orde gemeenteraad)	• De gemeenteraad kan ‘altijd’ een oordeel of wens uitspreken over wat het college of de gemeenteraad heeft gedaan of zou moeten doen. Dit kan via een motie. In een motie formuleert het raadslid of de raadsleden die de motie indienen na een aantal overwegingen een uitspraak of wens. Een motie kan alleen tijdens een raadsvergadering worden ingediend. • Gevoelens (politiek, inhoudelijk of procedureel) van de gemeenteraad om daarmee college of raad aan te zetten of weerhouden van een handeling. • Een aangenomen motie is juridisch niet bindend, wijzigt een raadsbesluit niet maar heeft wel politiek (grote) betekenis.
	Recht van Amendement (Art. 147b Gemeentewet, Reglement van Orde gemeenteraad).	• Tijdens de raadsvergadering kan elk raadslid een wijziging voorstellen op het voorgestelde besluit, beleidsnota, plan, visie of nota. Dit kan door een amendement in te dienen. In een amendement moet exact en concreet aangegeven welk onderdeel gewijzigd, vervangen of verwijderd moet worden. • Over elk ingediend amendement wordt gestemd. • Een amendement kan schriftelijk worden ingediend bij de voorzitter van de raad, zolang de beraadslagingen nog niet zijn afgesloten. • Bij stemmingen is niet zozeer alleen de volgorde van indienen van toepassing, maar het meest verstrekkende amendement wordt eerst in stemming gebracht. • Als een meerderheid van de raad het (sub)amendement steunt, wordt het oorspronkelijk voorgestelde raadsbesluit gewijzigd vastgesteld.
	Initiatiefrecht (Art. 147a Gemeentewet, Reglement van Orde gemeenteraad)	• Een voorstel vanuit de gemeenteraad voor een nieuwe verordening, beleidsplan, nota of visie. • Met het recht van initiatief kunnen raadsleden eigen voorstellen voor nieuw beleid of aanpassing van een verordening indienen. Met zo’n voorstel kan een fractie of een raadslid aandacht vragen voor een kwestie die (in de ogen van een raadslid, raadsfractie of gehele gemeenteraad) voor het college geen of onvoldoende prioriteit heeft. Initiatieven kunnen dus over het hele gemeentelijke beleid gaan. • Er wordt pas een raadsbesluit genomen nadat het college heeft kunnen reageren.
	Budgetrecht (art. 189 Gemeentewet)	• Het budgetrecht is de bevoegdheid van de raad om financiële middelen beschikbaar te stellen. Via raadsbesluiten machtigt de raad het college om uitgaven te doen en inkomsten te verwerven. • Het budgetrecht is een belangrijk politiek sturingsinstrument om invloed uit te oefenen. De raad kan bijvoorbeeld sturen, door meer of minder geld aan een bepaald doel toe te wijzen.
Volksvertegenwoordiging	Geen specifieke (juridische) instrumenten	• Geen specifieke (juridische) instrumenten. • Op basis van wat je als volksvertegenwoordiger waarneemt kun je bijvoorbeeld mondelinge of schriftelijke vragen stellen of een interpellatiedebat aanvragen.
Controleren	Feitelijke informatie inwinnen (Reglement van Orde gemeenteraad)	• Raadsleden kunnen ter voorbereiding op de vergadering feitelijke vragen rechtstreeks aan het college stellen. • Zie ook onder inlichtingenplicht.
	Mondelinge vragen (art. 155 lid 1 Gemeentewet, Reglement van Orde gemeenteraad)	• Tijdens de besluitvormende raadsvergadering kunnen raadsleden vragen stellen over een actueel onderwerp. • Deze vragen hebben vaak wel een politiek waardeoordeel en hebben een actueel voorval in de regio of gemeente als aanleiding.
	Schriftelijke vragen (art. 155 lid 1 Gemeentewet, Reglement van Orde gemeenteraad)	• Buiten de raadsvergaderingen om kunnen raadsleden ook informatie inwinnen bij het college over actuele gebeurtenissen. Termijn beantwoording doorgaans binnen vier weken (zie termijn in Reglement van Orde)
	Rekenkamer(onderzoek)	• De rekenkamer(commissie) mag als enige het gevoerde bestuur door college en raad onderzoeken en rapporteert hierover aan de gemeenteraad.
	Recht van onderzoek (art. 155a – 155f Gemeentewet)	• Op voorstel van één of meerdere raadsleden kan de raad een onderzoek naar het door het college gevoerde bestuur instellen. Dat kan door een extern bureau, een onafhankelijke commissie of via een raadsonderzoek. Bij het instellen van een raadsonderzoek is een meerderheid van de raad vereist.