Op 1 januari 2024 treedt de Omgevingswet in werking en gaan we ook met het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) van start. "Natuurlijk zijn alle overheidsorganisaties zich daarop aan het voorbereiden, maar in feite begint het pas per 1 januari aanstaande.
André van Nijkerken kan het weten: naast raadslid van de gemeente Winterswijk is hij adviseur bij overheidsorganisaties die hij helpt met het invoeren van de Omgevingswet. Gebruik van het DSO is daar onderdeel van. Dat DSO ziet er volgens Van Nijkerken vooral op papier mooi uit. “Maar we gaan uitsluitend voordelen ervaren als het DSO goed functioneert en goed gevuld en gebruiksvriendelijk is. En daar wringt de schoen, want het DSO is om verschillende redenen zo complex geworden, dat het alleen al daarom foutgevoelig en gebruiksonvriendelijk is.”
Het nieuwe omgevingsloket (de “eerste verschijningsvorm van het DSO”) vervangt een aantal digitale loketten. “Het idee van liever één loket dan tig loketten kan op zich vooruitgang zijn – mits goed geregeld. Want als we alles van de huidige loketten in één loket gaan stoppen, wordt dat ene loket al gauw onoverzichtelijk en dus gebruiksonvriendelijk.”
En binnen het omgevingsloket moet veel mogelijk zijn: “We moeten straks met een paar muisklikken alle overheidsbesluiten op basis van de Omgevingswet kunnen inzien, snel zicht krijgen op alle regels die op een bepaalde locatie voor een activiteit van toepassing zijn, en snel antwoord krijgen op de vraag of er een vergunning of melding nodig is voor die activiteit. En áls dat zo is, is het de bedoeling dat we die aanvraag of melding meteen digitaal kunnen inschieten.”
Maar dat omgevingsloket werkt niet zo vlot als gehoopt: “Het is foutgevoelig en gebruiksonvriendelijk. Dat heeft onder andere te maken met de complexiteit van de wet, met de integrale benadering die de wet vereist en met kinderziektes die nog steeds in het DSO zitten. Dan praat ik nog niet eens over de vulling van het loket, over het ontbreken van belangrijke functionaliteit of over de ruimte die de standaarden bieden, met alle mogelijke gevolgen van dien.”
Grote kans dat veel partijen bij gebruik van het DSO in de problemen komen of vastlopen in het systeem, denkt hij. “Het DSO staat ondanks forse investeringen nog steeds in de kinderschoenen. Het is zelfs niet ondenkbaar dat mensen bij het invullen van het DSO onbewust fouten maken en daardoor onbewust in overtreding gaan.”
Het systeem bestaat uit een landelijk deel (de landelijke voorziening) en software van leveranciers die daar op aangesloten moet worden om lokaal te kunnen doen wat nodig is – c.q. wettelijk vereist. Van Nijkerken heeft het idee dat de meeste gemeenten de vereiste software al hebben aangesloten en getest, maar nog steeds tegen allerlei problemen aanlopen. “Misschien inmiddels wel ietsje minder dan een tijd geleden, maar het is nog allesbehalve een stabiel en betrouwbaar geheel. Zelfs deskundigen en relatief ingewijden hebben moeite om eenvoudige aanvragen goed in het DSO te zetten.”
Hij is het eens met critici die vinden dat het DSO vereenvoudigd zou moeten worden, ook al benoemt hij dat het aanvankelijk nog erger was. “In die zin zijn we kennelijk niet in staat te leren van eerdere ervaringen en maken we iedere keer dezelfde fouten. Er zijn vooral te veel ambities, waardoor het veel te complex is geworden. En dat terwijl ontwikkelingen op het gebied van ICT zo snel gaan dat wat gisteren is bedacht, vandaag al weer kan worden ingehaald door nieuwe inzichten en mogelijkheden.”
Als raadslid van de gemeente Winterswijk signaleert Van Nijkerken dat er eigenlijk te weinig tijd is. “Winterswijk werkt, net als de meeste andere gemeenten, nog volop aan de minimaal vereiste vulling van het DSO. Tijd voor goede afstemming met andere bestuurslagen, over bijvoorbeeld vragenbomen en toepasbare regels is er nauwelijks.
We lopen tegen dezelfde zaken aan als de rest van het land. Ook Winterswijk moet zich voorbereiden op problemen met het DSO en een grote hulpvraag die daardoor op gemeenten af zal komen. En dit terwijl gemeenten toch al kampen met personele tekorten ten opzichte van al het andere werk dat gedaan moet worden.”
Ook is er volgens hem nog weinig aandacht voor de Omgevingswet in het algemeen. “Het gaat om de grootste stelselwijziging sinds 1848, maar de bedoelingen en hoofdlijnen van de Omgevingswet zijn bij veel raads- en collegeleden alsook ambtenaren nog volstrekt onbekend.”
Terwijl de Omgevingswet volgens hem juist allerlei kansen biedt. “En belangrijke veranderingen beoogt door te voeren. Zoals een overzichtelijker omgevingsrecht, een integrale(re) benadering van de fysieke leefomgeving, meer ruimte voor maatwerk en een snellere besluitvorming op vergunningaanvragen. Stuk voor stuk prima verbeterdoelen, maar nu de weerbarstige praktijk nog. Daar is te weinig oog voor, daar ben ik heilig van overtuigd.”
Toch, of juist hierom, blijft André van Nijkerken zich inzetten voor het implementeren van de Omgevingswet en het DSO bij de gemeentes. “Ik maak me zorgen, maar je leert fietsen ook alleen door het te doen. We zullen in de komende jaren nog tegen van alles aan gaan lopen, ook in en met het DSO. Ik blijf ook dan organisaties helpen om stappen te zetten, problemen opgelost te krijgen en vooral de kansen te benutten die de stelselwijziging wel degelijk biedt.”
