Bij gebiedsontwikkeling (bijvoorbeeld de ontwikkeling van een nieuwe woonwijk) gelegen in of tegen het buitengebied, is het belangrijk dat goed opgelet wordt of er op omliggende gronden sprake is van agrarische bedrijvigheid en zo ja, welke.
Afstand 50 meter
Uit vaste rechtspraak van de Afdeling volgt namelijk dat in het algemeen een afstand van 50 meter moet worden aangehouden tussen gevoelige functies (zoals wonen) en agrarische bedrijvigheid waarbij bestrijdingsmiddelen worden gebruikt.[1] Zo’n zone van 50 meter wordt een spuitzone, een spuit(vrije)zone of een milieuzone genoemd.
Maximale mogelijkheden
Bij het vaststellen van een bestemmingsplan of omgevingsplan dat nieuwe gevoelige functies toelaat, moet de planwetgever voor de nabijgelegen agrarische percelen uitgaan van hetgeen op grond van het bestemmingsplan (of omgevingsplan) maximaal is toegelaten. Of feitelijk ook van die maximale mogelijkheden gebruik wordt gemaakt, is in principe niet relevant. Een nieuwe gevoelige functie kan namelijk een belemmering opleveren voor de toekomstige exploitatie op het agrarische perceel.[2]
Spuitzone noodzakelijk?
Omdat men bij het bestemmen van functies van de maximale mogelijkheden moet uitgaan, zal in veel gevallen het opnemen van een spuitzone noodzakelijk zijn. Als een gemeente de spuitzone op het ontwikkelingsgebied legt, is dat een prima oplossing. Meestal willen gemeenten dit niet, omdat dit ten koste gaat van de ontwikkelmogelijkheden. Men kijkt dan al gauw naar de mogelijkheid om de spuitzone op het agrarisch perceel te leggen.
Spuitzone op agrarische grond?
Het is mogelijk om de spuitzone onder voorwaarden op het agrarisch perceel te leggen. Dit kan bijvoorbeeld als er op de datum van planvaststelling geen sprake is van het gebruik van bestrijdingsmiddelen en dit binnen de planperiode in redelijkheid ook niet voorzienbaar is.[3]
Recente rechtspraak
In een recente uitspraak werd aan deze criteria voldaan. De spuitzone die (ten behoeve van een nieuwe woonfunctie) op het naastgelegen agrarisch perceel was gelegd, bleef in stand. In deze zaak was geen sprake van agrarische bedrijvigheid, maar slechts van het hobbymatig houden van paarden. Er was ook niet aangetoond dat er (chemische) bestrijdingsmiddelen werden gebruikt.[4]
Tips voor de praktijk
Gemeenten en ontwikkelaars die zich afvragen of zij op een naastgelegen agrarisch perceel een spuitzone kunnen leggen, adviseer ik het volgende stappenplan te volgen.
Inventariseer de maximale mogelijkheden van het geldende bestemmingsplan (omgevingsplan), wat kan en mag er op het perceel?
Praat met de grondeigenaar en/of de pachter over het voornemen om de nieuwe woonwijk te realiseren (dit moet ook al in het kader van de participatie) en vraag hem of haar om diens mening daarover. Een spuitzone plaatst men niet ‘bij verrassing’ en zonder enig overleg.
Inventariseer het feitelijk gebruik, welke vormen van teelt vinden er plaats? Houd er rekening mee dat er regelmatig sprake kan zijn van wisselende teelten.
Is er feitelijk geen sprake van agrarische bedrijvigheid met toepassing van bestrijdingsmiddelen, maar is dit planologisch gezien wel mogelijk? Zijn er concrete plannen om het gebruik in die zin te intensiveren? Zo ja: voer dan het gesprek over de plannen (zijn ze reëel of niet).
Als er geen (reële) plannen zijn voor agrarische bedrijvigheid met toepassing van bestrijdingsmiddelen, dan is een spuitzone aanvaardbaar.
Als er wél sprake is van agrarische bedrijvigheid waarbij bestrijdingsmiddelen worden toegepast of van een (aantoonbaar) voornemen om dat te gaan doen, dan is een spuitzone op het agrarisch terrein geen oplossing. Als er legaal sprake is van het toepassen van bestrijdingsmiddelen, dan leidt een spuitzone er alleen maar toe dat het gebruik onder het overgangsrecht wordt gebracht. Dit betekent dat het gebruik kan worden voortgezet, totdat het voor minimaal één jaar wordt gestaakt. Het goede woon- en leefklimaat ter plaatse van de gevoelige functie (zoals de nieuwe woonwijk) is dan intussen niet verzekerd. In dat geval kan men beter onderhandelen over de aankoop van de agrarische grond.
Tot slot
Houd er rekening mee dat het leggen van een spuitzone kan leiden tot een waardevermindering van het agrarisch perceel en dus tot een aanspraak op planschade (oud recht) of nadeelcompensatie (nieuw recht).
[1] Zie bijvoorbeeld de uitspraak van15 mei 2024: ECLI:NL:RVS:2024:2044, overweging 19.4.
[2] Zie bijvoorbeeld: ECLI:NL:RVS:2020:2439.
[3] Zie bijvoorbeeld: ECLI:NL:RVS:2017:3524 r.o. 36.2.
[4] https://www.raadvanstate.nl/uitspraken/@146641/202401181-1-r1/
