De komende maand wordt het weer spannend voor de Omgevingswet. De minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) heeft 21 juni als uiterste datum genoemd om de Eerste Kamer te laten stemmen over de inwerkingtreding van de Omgevingswet, zie de brief van 16 mei. De Eerste Kamer lijkt niet te bezwijken onder deze druk en wil voornamelijk duidelijkheid of inwerkingtreding op een zorgvuldige manier kan plaatsvinden per 2023. Deze maand lijkt er weer een nieuw besluit aan te komen over het al dan niet in werking treden van de Omgevingswet. Maar voor dat besluit valt, staan wij in onze nieuwste blog stil bij gebeurtenissen die een rol hebben gespeeld bij het uitstel van de Omgevingswet van de afgelopen tien jaar.
Het omgevingsrecht stond bekend als een ietwat onsamenhangend wettelijk stelsel, met versnipperde regelgeving en verschillende bevoegde overheidsorganen. Hierdoor lag de drempel vrij hoog voor initiatieven en plannen van burgers en bedrijven. De minister van Infrastructuur en Milieu (de minister I&M), destijds mevrouw Schultz, stuurt daarom in maart 2011 een brief aan de Tweede Kamer over de stelselherziening van het omgevingsrecht. De minister I&M stelt voor om vier belangrijke knelpunten aan te pakken:
De besluitvorming moet sneller en goedkoper;
De besluitvorming moet beter en met meer transparantie voor initiatiefnemers en belanghebbenden;
De regels moeten aansluiten op EU verplichtingen; en
De regelgeving moet flexibeler.
Met deze doelen voor ogen start de vaste commissie voor Infrastructuur en Milieu, met behulp van EL&I, BZK, V&J, OCW, BuZa en Defensie de procedure naar een omvangrijke en stelselmatige herziening van het omgevingsrecht. Het streven is om deze volledige herziening in 2013 doorgevoerd te hebben.
In 2012 worden de hoofdlijnen van de Omgevingswet via een brief aan de Tweede Kamer bekendgemaakt. Het omgevingsrecht zal voortaan bestaan uit het volgende eenduidig instrumentarium:
De omgevingsvisie;
Het programma;
De algemene regels voor activiteiten in de leefomgeving;
Decentrale regelgeving;
De omgevingsvergunning;
Het projectbesluit.
Het opstellen van de overige contouren van de Omgevingswet duurt wat langer. Hoewel de minister destijds in bovenstaande brief het voornemen vermeldt om de Omgevingswet in het voorjaar van 2013 aan de Tweede Kamer voor te leggen, lukt haar dit pas in 2015. In een schriftelijke beantwoording in 2015 meldt de minister de volgende datum van inwerkingtreding.
De Tweede Kamer neemt de Omgevingswet in juni 2015 aan. Op 22 maart 2016 stemt ook de Eerste Kamer in met de Omgevingswet. Ook de Invoeringswet en het Invoeringsbesluit krijgen steeds meer vorm. De algemene rijksregels worden in de zomer van 2016 formeel getoetst en geconsulteerd. Hoewel de bedoeling was het hele stelsel van de Omgevingswet in 2018 in te laten treden, laat minister Schultz weten dat 2018 niet haalbaar blijkt. Gezien de omvang van het pakket, dient er aangestuurd te worden op een zorgvuldig proces. Er moet genoeg tijd worden genomen voor de parlementaire behandeling en de implementatie. De deadline van inwerkingtreding in 2018 biedt deze tijd niet.
Met de inwerkingtreding van 2019 in het vooruitzicht, wordt er een voortgangsonderzoek opgezet. Hieruit blijkt dat een groot deel van de onderzochte partijen moeite heeft met werken met het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Het DSO ondersteunt de (digitale) uitvoering van de Omgevingswet en vervangt systemen zoals ruimtelijkeplannen.nl en Omgevingsloket. Om te kunnen functioneren moeten overheidssystemen aansluiten op het DSO zodat initiatiefnemers via het DSO benodigde toestemmingen kunnen aanvragen. Er heerst veel onduidelijkheid over wat er precies gereed moet zijn ten tijde van de datum van inwerkingtreding en wat de kosten en baten precies zijn. Ook uit het advies van het Bureau ICT-Toetsing volgen twijfels over het DSO, aangezien de IT-functionaliteiten zo ingewikkeld ontworpen zijn, dat ze hoogstwaarschijnlijk tot problemen leiden. Het advies luidt om het DSO te beperken tot het strikt noodzakelijke, om een aanvaardbaar niveau van dienstverlening te handhaven.
Terwijl de eerste signalen rondom het DSO op rood schieten, loopt het overige proces van de Omgevingswet ook tegen problemen aan. Minister Schultz laat in een brief aan de Tweede Kamer weten dat er meer tijd nodig is om de regelgevingen op elkaar aan te laten sluiten. Er is nog onvoldoende sprake van een samenhangend, uitvoerbaar stelsel. Om dit wel te garanderen dient er extra tijd te worden uitgetrokken voor de implementatie van de Omgevingswet. Dit is het laatste wat we van minister Schultz vernemen: De portefeuille van de Omgevingswet gaat daarna over naar de nieuwe Minister van Binnenlandse Zaken: Kasja Ollongren.
In 2020 staat de lancering van het DSO op de planning. Vanaf dit moment is idealiter het stelsel voldoende werkbaar voor gemeenten, provincies en het Rijk. Er is echter vertraging in de oplevering van een belangrijke bouwsteen binnen het DSO. Vanwege een gebrek aan overzicht, problematiek in de keten en de complexiteit van het systeem is inwerkingtreding in 2021 niet haalbaar. Bovenop de DSO-vertraging kwam ook nog de COVID-19 crisis. Al met al was er meer ruimte nodig om het wetgevingsproces af te ronden, het DSO op te leveren, de regelgeving goed te implementeren en ermee te oefenen.
Eind 2020 heeft de Afdeling van de Raad van State een advies gepubliceerd, waarbij zij aandringen op een verantwoorde inwerkingtreding van de Omgevingswet nadat álle gemeenten op het DSO zijn aangesloten en zodra álle functies bij de minimale invulling van het DSO goed werken. Daarnaast is er door het Bureau ICT-Toetsing een vervolgtoets uitgevoerd op het DSO. In het nieuwe advies benadrukt het bureau het belang van een grondige validatie van het DSO, gezien de heersende onzekerheden. Minister Ollongren hoeft niet enkel af te gaan op adviezen, er hebben ook bestuurlijke overleggen plaatsgevonden. Om de bevindingen van deze overleggen te verwerken en het DSO naar behoren aan te leveren en stabiel werkend te krijgen is meer tijd nodig. Dit meldt de minister in een brief aan de Tweede Kamer van datum 27 mei 2021.
Volgend uit het Regeerakkoord, komt er een nieuwe ministerpost voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Hugo de Jonge is aangesteld als verantwoordelijke minister. De Omgevingswet komt in zijn portefeuille. Helaas tovert dit niet op magische wijzen de problemen van het DSO weg. De planketen, waar gemeenten, provincies en waterschapen met plansoftware nieuwe omgevingsplannen kunnen publiceren, biedt nog te veel onzekerheden. Er is daarnaast nog te weinig ruimte geweest om te oefenen met de (alle) digitale systemen. Dit meldt minister de Jonge In een brief aan de Tweede Kamer van 1 februari 2022. De inwerkingtreding van de Omgevingswet wordt (na tegenstribbelen van de Jonge) toch uitgesteld naar 1 januari 2023.
Volgt dan nu echt op 1 januari 2023 de inwerkingtreding van de Omgevingswet? In mei 2022 reageerde minister de Jonge in een brief op Kamervragen uit de Eerste Kamer over de inwerkingtreding van de Omgevingswet. Hieruit kan worden opgemaakt dat alle pijlen vooralsnog op inwerkingtreding op 1 januari 2023 staan. Hiervoor is wel noodzakelijk dat uiterlijk in juni 2022 een Koninklijk Besluit (KB) wordt voorgehangen aan de beide kamers om deze datum goed te keuren. Bij de haalbaarheid hiervan kunnen vraagtekens worden gezet, nu de Eerste Kamer pas eind juni gaat vergaderen over de Omgevingswet. We houden onze adem in.
