De Omgevingswet biedt kansen voor gezondheid. Hoe kunnen die benut worden?

Gezondheid krijgt een plek binnen de Omgevingswet. Hoe ziet u dit voor zich?

"Eén van de doelen van de Omgevingswet is komen tot een gezonde en veilige leefomgeving. Met het opnemen van gezondheid in de omgevingsvisie, geeft de gemeente aan dat gezondheid belangrijk gevonden wordt bij de verdere ontwikkeling. Dat betekent dat je bij ieder omgevingsplan gaat bedenken: Hoe kunnen we deze woningen, de openbare ruimte of de mobiliteit zo inrichten dat het bijdraagt aan de gezondheid van de inwoners?

Dat kan concreet gaan over het terugdringen van geluidsoverlast bij woningen, zorgen dat woningen en scholen op plekken liggen waar relatief schone lucht is, het aanleggen van bedrijventerreinen waar mensen uitgenodigd worden om lekker te gaan wandelen in de pauze, of het stimuleren van actieve mobiliteit. Ongeveer de helft van alle autoritten in Nederland zijn autoritten van vijf kilometer of minder. Die zou je heel goed kunnen vervangen door ritjes per fiets. Bewegen is goed voor de gezondheid en tegelijkertijd zorgen minder autoritten natuurlijk ook voor schonere lucht.

Zeker in de grote steden krijgt dat punt steeds meer aandacht, omdat er steeds meer mensen in de steden wonen. Dus de last die ervaren wordt via lucht, wordt ook relatief groter. Je ziet ook dat steden zo verdichten, dat er fysiek geen plek meer is voor parkeerplaatsen. Er is geen ruimte meer om de wijk in en uit te gaan. Het oplossen van het verdichtingsvraagstuk gaat dan hand in hand met gezondheidsbeleid."

Worden er al goede stappen gezet?

"De GGDen worden vrijwel overal uitgenodigd om aan tafel te komen, al moeten we daar soms actief achteraan gaan. Wel zouden we op nóg meer plekken het gesprek aangaan. Het is nog lang niet overal bekend wat de voordelen zijn als je gezondheid een belangrijke plek in je beleid geeft.

Helaas zijn er nog steeds partijen zijn die denken: Laten we nou maar gewoon bouwen. Het geven van aandacht aan gezondheid kost alleen maar tijd en geld. Het kortetermijnbelang van snel bouwen en geld genereren, staat soms haaks op het langetermijnvoordeel dat gezondheid oplevert aan een gemeente.

Als een gemeente ruimte maakt voor gezondheid, komt dat ook het vestigingsklimaat en de leefbaarheid van de stad ten goede. Door te werken met gezondheid, werk je aan een stad, dorp of regio waar mensen graag willen wonen en bedrijven zich graag vestigen."

Is dat lastig met grote steden waar de woningnood groot is?

"Nee, want juist die grote steden voeren vaak nu al een beleid waarin gezondheid een centrale plaats heeft. De stad Utrecht bijvoorbeeld heeft de ambitie om een slimme en gezonde stad te zijn en werkt daar al enkele jaren aan. Hier komt bijvoorbeeld minder ruimte voor autos en juist meer voor fietsers. Ook in Amsterdam zie je steeds meer aandacht voor gezond gewicht, actieve mobiliteit en ruimte voor groen.

Op het platteland spelen heel eigen issues over bijvoorbeeld vitaliteit, het voorzieningenniveau en innovatie in de landbouw. En ook daar is gezondheid een belangrijk onderwerp. Of gezondheid als thema serieus wordt genomen, ligt dus niet aan de omvang van een gemeente. Het ligt meer aan de ambitie en de visie van de mensen die er wonen, werken en besturen."

Wat moeten we van de bewoners verwachten?

"We zien dat de burgers steeds hoger opgeleid worden en gelijkwaardige gesprekspartners zijn voor gemeenteambtenaren. De rol van de gemeenteambtenaar verandert. Vroeger bepaalde hij vooral het beleid, nu krijgt hij veel meer de rol van een facilitator die het gesprek begeleidt en zorgt dat de indruk van burgers meegenomen wordt in de formulering van beleid. Daardoor wordt de inbreng van burgers steeds belangrijker. Wanneer er een gesprek gevoerd wordt met een brede groep burgers, scholen en ondernemingen, wint het beleid aan rijkdom en veelzijdigheid. Bewoners weten vaak het beste wat er speelt en hoe situaties verbeterd kunnen worden ten opzichte van gezondheid."

Is er al genoeg ruimte voor die inbreng van bewoners?

"Dat verschilt. Of burgers dat gesprek aangaan en of de gemeente ervoor openstaat; dat verschilt van wijk tot wijk en van gemeente tot gemeente. De enige manier om hier als gemeente mee om te kunnen gaan, is om het gewoon te gaan doen. Ga dat gesprek met de burger aan en leer daarvan."

"Dat is misschien wel het grootste risico van de Omgevingswet; dat de gezondheid minder beschermd zal worden."

Het klinkt heel mooi dat gezondheid een rol krijgt binnen de Omgevingswet. Zijn er ook nadelen?

"De Omgevingswet biedt meer dan vroeger de kans aan gemeentebesturen om gezondheid te beschermen en te bevorderen. Maar die kans moeten ze wel grijpen. Aan de ene kant biedt de wet meer kansen en aan de andere kant biedt ze minder gelijkheid en minder bescherming. Dat is het grote risico. Vroeger gaf het Rijk een beleidskader aan gemeenten, waardoor iedereen gelijke bescherming had. Nu zijn er veel meer zaken vrijgegeven.

Het stoken van hout gebeurt bijvoorbeeld steeds meer, want men ziet daarin een oplossing voor de energietransitie. Maar het stoken van hout levert veel deeltjes in de lucht op die schadelijk zijn voor de gezondheid. Met de Omgevingswet kunnen de normen voor luchtkwaliteit per gemeente en zelfs per wijk variëren. Is de gezondheid van met name mensen met luchtwegproblemen wel voldoende beschermd op deze manier? Dat is misschien wel het grootste risico van de Omgevingswet; dat de gezondheid minder beschermd zal worden. In ieder geval zal die bescherming verschillen van gemeente tot gemeente."

Er blijven toch wel wettelijke normen?

"Helaas zijn de wettelijke normen voor een aantal schadelijke stoffen in de leefomgeving vrij hoog.. Voor geluids- en fijnstofnormen geldt bijvoorbeeld dat de meeste gezondheidsschade onder de norm optreedt.

Naast het gesprek over normen willen wij een gesprek voeren over gezondheid als waarde. Welke ambitie heeft een gemeente als het gaat over gezonde kinderen, ouderen, burgers? Dat is een boeiender gesprek dan alleen het checken van normen."

"Ook als je er niet over nadenkt, heeft ruimtelijke indeling effect op gezondheid."

Wat wilt u nog meegeven?

"Ik vind het heel interessant om in gesprek te gaan met mensen die in de ruimtelijke sector werken over de vraag hoe zij vorm kunnen geven aan bescherming en bevordering van gezondheid.

Het is belangrijk om je bij ieder project bewust te zijn van gezondheidsaspecten. Ook als je er niet over nadenkt, heeft ruimtelijke indeling effect op gezondheid. Het beleid van de NS om op stations winkelruimten te gaan verhuren, heeft er bijvoorbeeld toe geleid dat reizigers, zodra zij een trein uitstappen blootgesteld worden aan vele prikkels om calorierijk voedsel te eten. Het ruimtelijk beleid zet daardoor aan tot ongezond gedrag en ik vermoed dat niemand ooit specifiek die bedoeling heeft gehad.

Het zou mooi zijn als de mensen die omgevingsplannen maken, zich realiseren dat elke keuze die ze maken invloed heeft op gezondheid."

Op 26 maart organiseert Omgevingsweb het

seminar Gezondheid in de Omgevingswet

. In dit seminar krijgt u een goed beeld van verschillende mogelijkheden om gezondheid een plek te geven in uw beleid, zoals vereist in de nieuwe Omgevingswet. En u heeft handvatten om hier direct binnen uw eigen gemeente mee aan de slag te gaan.