"Omgevingsweb in gesprek met de Rli over hun verkenning ‘De som der delen’: ""Als het hier niet lukt, lukt het nergens"""
De urgentie van verduurzaming is duidelijk. Op dit moment spelen er vier transities die grote gevolgen hebben voor de manier waarop we leven en wonen: de energietransitie, de voedseltransitie, de transitie naar een circulaire economie en de klimaatadaptatie. Transities die in de komende jaren meer en meer vorm moeten gaan krijgen. De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) publiceerde vandaag, 26 maart, de verkenning De som der delen. De duurzaamheidsopgaven gaan op termijn inhoudelijk samenvallen; wat betekent dit voor de aanpak ervan? De Rli heeft een verkenning gedaan binnen de regio Zuidwestelijke Delta. Op dit moment zijn de meeste initiatieven nog erg kleinschalig en is er weinig inhoudelijk samenhang, maar die samenhang wordt op termijn een vereiste. We bespreken de verkenning met Co Verdaas (raadslid) en Tim Zwanikken (projectleider).
Faseverschillen
In deze beginfase worden de transities vooral nog los van elkaar gezien. De huidige initiatieven zijn nog kleinschalig en richten zich voornamelijk op één van de vier opgaven. Daarnaast is er sprake van faseverschillen; de energietransitie is bijvoorbeeld al veel verder dan de verduurzaming van het voedselsysteem.
Verdaas: Elk van de transities is op zich heel complex. Dus als je bent aangesteld om de energietransitie vorm te geven, dan heb je al zoveel op je bord. Als je je dan ook met die andere opgaven moet bezighouden, dan verdwaal je. Wij leggen dat bloot. Op deze manier worden de verschillende transities nieuwe kokers, terwijl we juist de sectorale verkokering willen doorbreken.
Samenvallen kan ook problemen opleveren
Uiteindelijk gaan de opgaven inhoudelijk meer samenvallen. Volgens de Rli is het van belang om op tijd die samenhang te herkennen en een visie te ontwikkelen. Dat biedt mogelijkheden om de kansen te verzilveren en de problemen het hoofd te bieden.
In de verkenning worden ook de zwakke schakels genoemd die het samenvallen van de duurzaamheidsopgaven kunnen bemoeilijken. Onder andere de sectorale aansturing van de duurzaamheidsopgaven, tekorten in het kennis- en innovatiesysteem en de gevestigde belangen behoeven de aandacht.
Verdaas: Het begint met bewustwording en een gedeeld beeld dat de verschillende transities elkaar raken, beïnvloeden en versterken. Wij pretenderen niet dat we een pasklare oplossing hebben, het is complexe materie. Wel is dit de eerste keer dat de behoefte aan samenhang gestructureerd en onderbouwd geagendeerd wordt. En het is toch vrij cruciaal dat dat gebeurt.
Zwanikken: De zwakke schakels kan je niet zomaar oplossen, maar je kan wel zorgen dat je je netwerk op orde hebt. De betrokken partijen moeten elkaar kennen en bij elkaar betrokken zijn, zodat ze op die manier voorbereid zijn op de opgaven die gaan komen.
Versterk regios langs vijf lijnen
De Rli komt met het advies: versterk de regios langs vijf lijnen, waardoor een samenhangende aanpak kan worden bevorderd.
Het Rijk en de regio beter met elkaar verbinden.
Rijk en regio hebben elkaar nodig om de duurzaamheidsopgaven te realiseren. Het Rijk zou meer betrokken moeten worden bij de regio en de manier van werken moet anders, van projectmatig naar programmatisch.
Verdaas: Wij willen laten zien dat er niet alleen een gat zit tussen het Rijk en wat er in de regio gebeurt, maar ook dat al die opgaven een eigen schaal hebben. De bestuurlijke grenzen vallen niet samen met de omvang van de opgave.
"De bestuurlijke grenzen vallen niet samen met de omvang van de opgave"
Met de energietransitie wordt er nu bijvoorbeeld in een RES gewerkt. Dit is noodzakelijk om van onderop helder te krijgen wat er in de regio moet gebeuren en om daar grip op te krijgen. Maar dat zal ook tot bovenregionale keuzes moeten leiden. Zeker als je het wilt verbinden met de andere opgaven. We zeggen niet dat er één weg voorwaarts is, maar het van onderop blijven benaderen van de losse transities gaat je niet helpen.
Zwanikken: Door de haast die er is, zie je dat de RES heel sectoraal wordt opgepakt. Onze hoop is dat daar op termijn opnieuw over wordt nagedacht. Als je het nu niet integraal oppakt, kan je er nog spijt van krijgen.
De samenleving meer betrekken bij opgaven en oplossingen.
De Rli is voorstander van een gebiedsgerichte benadering waarbij de overheid actief met burgers in dialoog gaat over mogelijke oplossingen. Hierin is het Rijk volgens organisaties aan zet als het gaat om subsidiering, risicoafdekking, experimenteerruimte. Rondom de opgaven heerst nog onzekerheid en de Rli geeft aan dat juist in die periodes behoefte is aan een overheid die zich opstelt als medeverantwoordelijke partner.
Zwanikken: Alle opgaven worden als heel moeilijk gezien, daarom hebben we in de verkenning een fictief toekomstbeeld geschetst. Het is goed om te zien waar we naartoe werken. We leven in onzekerheid, maar ergens naartoe werken is altijd fijner dan werken in het ongewisse. Daarnaast kan een goed toekomstbeeld ook mobiliserend werken en draagvlak bevorderen.
Verdaas: Het kan ook; we hebben de middelen, de kennis. We kunnen iets in dit land. Als ergens de omstandigheden qua opleidingsniveau, welvaart, nabijheid en kennis goed zijn, dan is het wel in Nederland. Als het hier niet lukt, lukt het nergens op de wereld. Probeer het ook als iets positiefs te positioneren, als iets krachtigs: dit kunnen wij.
Duurzaamheidsopgaven benutten als kans voor de aanpak van specifieke regionale opgaven.
Verduurzaming wordt vaak gezien als een bedreiging voor de regio. De Rli constateert dat de duurzaamheidsopgaven juist een kans bieden om die eigen opgaven aan te pakken. Als de maatregelen gericht zijn op de regionale opgaven, kan dit helpen om het draagvlak te vergroten.
Gericht werken aan innovatie en kennisopbouw voor verduurzaming.
Om de duurzaamheidsopgaven aan te pakken moeten kennisontwikkeling en opleidingsaanbod nauw aansluiten op het regionale arbeidsmarktbeleid. Voorkomen moet worden dat de verduurzaming stagneert door tekorten op de arbeidsmarkt en/of lacunes in het onderwijsaanbod.
Verdaas: Elke regio heeft zijn eigen opgaven en kwaliteiten. In de Zuidwestelijke delta is er bijvoorbeeld een groeiend tekort aan arbeidskrachten. Deze transities vragen om jong talent, als je de verbinding met hogescholen, bedrijven en universiteiten legt, kan dat juist voor die opgave kansen bieden.
Ontwerpkracht gebruiken om de samenhang tussen opgaven invulling te geven
Ruimtelijke verbeelding van mogelijke oplossingen helpt om de samenhang tussen opgaven in beeld te brengen.
Verdaas: De kracht van het ontwerp is dat je grote groepen kan verleiden een stap naar de toekomst te maken. Het risico is dat het zo concreet wordt, dat mensen kunnen denken dat het allemaal al bedacht is. Het kan ook verleiden en helpen om verbindingen te leggen. Als de transities hun beslag krijgen, heeft dat consequenties. Als we dat ontwerpen en op een kaart zetten, nodig je mensen uit om na te denken over een andere werkelijkheid. Hoe verder de opgave is, hoe concreter het ontwerp kan worden, maar ik zie het meer als wederkerig proces. Een ontwerp kan helpen om binnen de transities keuzes te maken, die weer helpen het ontwerp scherper te krijgen.
Misschien is het nu nog te vroeg om de duurzaamheidsopgaven daadwerkelijk integraal op te pakken. Wat de raad met deze verkenning in ieder geval duidelijk wil maken, is dat er nu al wel over nagedacht moet worden. Een ontkokerde, samenhangende aanpak is vereist en de eerste stappen hier naartoe kunnen al gezet worden.
Bekijk hier de
Werkconferentie 20 juni 2019
De Rli heeft in deze verkenning gekeken naar de vier duurzaamheidsopgaven die een grote impact op deze regio zullen krijgen: de energietransitie, de voedseltransitie, de transitie naar een circulaire economie en de aanpassing aan klimaatverandering. Vanuit de casuïstiek van de Zuidwestelijke Delta trekt de raad conclusies die voor meer regios in Nederland gelden. Op 20 juni organiseert de Rli hierover een werkconferentie.
