De invoering van de Omgevingswet is een van de grootste wetgevingsoperaties in de Nederlandse geschiedenis. De invoering staat momenteel gepland op 1 januari 2022, al is het nog niet zeker of deze datum zal worden gehaald. Om de overgang van het huidige stelsel naar het nieuwe stelsel soepel te laten verlopen, is er voorzien in overgangsrecht. In deze publicatie bespreek ik de belangrijkste onderdelen van het overgangsrecht. Ik geef inzicht in de wijze waarop de huidige bestemmingsplannen transformeren naar het omgevingsplan, wat er gebeurt met lopende procedures en hoe het zit met bestaande vergunningen.
Een van de belangrijkste wettelijke instrumenten van het omgevingsrecht is het bestemmingsplan. In de Omgevingswet verdwijnt het bestemmingsplan en daarvoor komt het omgevingsplan in de plaats. Zodra de Omgevingswet in werking treedt, worden de huidige bestemmingsplannen van rechtswege omgevingsplannen. Dit wordt het ‘omgevingsplan van rechtswege’ of ‘tijdelijk deel’ genoemd. Feitelijk gaat het om dezelfde bestemmingsplannen die dan echter gezamenlijk één omgevingsplan vormen. Verder wordt het omgevingsplan aangevuld met andere regelgeving die vanaf de inwerkingtreding van de Omgevingswet in het omgevingsplan van rechtswege thuishoort. Bijvoorbeeld beheersverordeningen en de bruidsschat. Vanaf dat moment kan een gemeente (of eigenlijk: de gemeenteraad) een nieuw, permanent omgevingsplan gaan vaststellen. Dit kan in één keer, maar waarschijnlijk zullen gemeentes ervoor kiezen het omgevingsplan geleidelijk locatiegewijs vast te stellen.
Door de invoering van de Omgevingswet vervalt regelgeving over verschillende onderwerpen die nu op rijksniveau zijn geregeld. Vanaf de inwerkingtreding van de Omgevingswet is het de bedoeling dat de regels over die onderwerpen in het omgevingsplan worden gesteld. Om ervoor te zorgen dat er geen rechtsvacuüm ontstaat is er voorzien in overgangsrecht voor deze regels: de ‘bruidsschat’. Het gaat om ongeveer 600 regels uit het Activiteitenbesluit, het Bouwbesluit en het Besluit Omgevingsrecht (Bor). De regels hebben betrekking op onder andere horeca, detailhandel, bouwen en bijvoorbeeld emissies van geluid, geur en trillingen. De bruidsschat gaat onderdeel uitmaken van het tijdelijke deel. Het is dan aan de gemeenten om een afweging te maken of en hoe ze de regels in het nog op te stellen nieuwe omgevingsplan willen opnemen.
Het tijdelijke deel van het omgevingsplan ontstaat direct na de inwerkingtreding van de Omgevingswet. Gemeenten kunnen vanaf dat moment delen van het nieuwe omgevingsplan gaan vaststellen. Het is de bedoeling dat rond 2029 (de datum staat nog niet vast) alle regels uit het tijdelijke deel zijn vervangen en dat de nieuwe regels onderdeel uitmaken van het nieuwe omgevingsplan. Het tijdelijke deel zal op die nog vast te stellen datum van rechtswege vervallen.
Bepaalde verordeningen worden geen onderdeel van het omgevingsplan van rechtswege, bijvoorbeeld de APV. De gemeente moet deze verordeningen zelf tijdens de overgangsfase integreren in het nieuwe omgevingsplan. Deze lokale verordeningen blijven dus apart van het omgevingsplan van rechtswege gelden en worden pas onderdeel van het omgevingsplan als ze in het nieuwe omgevingsplan worden opgenomen.
Wat tenslotte belangrijk is om te weten over de overgangsfase is dat er in het tijdelijke deel geen aanpassingen kunnen plaatsvinden. Het tijdelijke deel is dus bevroren. Locatiegewijs kunnen regels worden vastgesteld in het nieuwe deel van het omgevingsplan. Besluitvorming over nieuwe ontwikkelingen gaat vanaf het moment van invoering uitsluitend via de nieuwe instrumenten van de Omgevingswet in het nieuwe deel van het omgevingsplan. Het tijdelijke deel van het omgevingsplan kan alleen nog maar worden gewijzigd door het onherroepelijk worden van bijvoorbeeld bestemmingsplannen waarbij de procedure voor de inwerkingtreding is gestart.
Voor lopende procedures geldt dat deze worden afgerond op basis van het huidige recht. Voor besluiten op aanvraag geldt dat wanneer iemand een aanvraag heeft ingediend vóór de inwerkingtreding van de Omgevingswet, het oude recht van toepassing blijft tot het besluit onherroepelijk is. Alleen de lex silencio positivo (vergunning van rechtswege) is vanaf de inwerkingtreding van de Omgevingswet niet meer van toepassing.
Voor ambtshalve besluiten geldt dat als het besluit met de reguliere procedure wordt voorbereid, het oude recht van toepassing is op de hele procedure als het besluit is bekendgemaakt voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet of het bevoegd gezag belanghebbenden in de gelegenheid heeft gesteld een zienswijze in te dienen. Bij besluiten die worden voorbereid met de uitgebreide procedure geldt dat het oude recht van toepassing is als het ontwerpbesluit voor de inwerkingtreding ter inzage is gelegd.
Voor besluiten die van rechtswege onderdeel worden van het omgevingsplan gelden andere regels. Denk hierbij bijvoorbeeld aan bestemmingsplannen en uitwerkingsplannen. Als er voor de inwerkingtreding een besluit ter inzage ligt of heeft gelegen, geldt het oude recht tot het besluit van kracht is. Zodra de besluiten onherroepelijk zijn, gaan ze van rechtswege deel uit maken van het tijdelijke omgevingsplan. Dit is de enige wijze waarop het ‘bevroren’ omgevingsplan van rechtswege nog gewijzigd kan worden.
Bestaande omgevingsvergunningen die zijn verleend op basis van het oude recht worden in beginsel van rechtswege een omgevingsvergunning op basis van de Omgevingswet. De vergunningvoorschriften blijven gelden. In sommige gevallen kan de vergunningplicht vervallen. Oude vergunningvoorschriften worden dan maatwerkvoorschriften. In een aantal zeldzame gevallen geldt er voor een activiteit voor inwerkingtreding van de Omgevingswet geen vergunningplicht, maar na inwerkingtreding wel. Bijvoorbeeld voor bepaalde milieubelastende activiteiten waarvoor op grond van het huidige recht een omgevingsvergunning beperkte milieutoets nodig is. In dit specifieke geval ontstaat er een vergunning van rechtswege voor onbepaalde tijd.
Voor aanvragen ná de inwerkingtreding van de Omgevingswet geldt dat het nieuwe recht van toepassing is. Het geldende omgevingsplan is na de inwerkingtreding te raadplegen via het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). In de publicaties die nog zullen volgen komen de belangrijkste aspecten van de Omgevingswet nog uitgebreid aan de orde.
De grootste direct merkbare verandering is het omgevingsplan dat van rechtswege gaat gelden. Inhoudelijk bestaat deze echter nog uit de oude wet- en regelgeving. Gemeenten zullen vanaf de inwerkingtreding integraal of locatiegewijs het permanente omgevingsplan gaan vaststellen. In de overgangsfase gelden er eigenlijk twee omgevingsplannen naast elkaar: het tijdelijke deel en het permanente deel. Voor procedures die voor de inwerkingtreding zijn gestart treden nog geen veranderingen op. Voor de meeste omgevingsvergunningen geldt dat ze van rechtswege veranderen in vergunningen op basis van de Omgevingswet. Voor nieuwe aanvragen geldt dat deze na de inwerkingtreding volledig via de instrumenten en regels van de Omgevingswet worden behandeld.
Als u wil dat het huidige recht van toepassing blijft tijdens een procedure, moet u vóór de inwerkingtreding een aanvraag hebben ingediend of ervoor zorgen dat de gemeente een bestemmingsplan ter inzage heeft gelegd. Het is niet in het algemeen te zeggen of het raadzaam is om voor of juist na de inwerkingtreding een aanvraag in te dienen. Na inwerkingtreding mogen bijvoorbeeld leges worden geheven voor milieuvergunningen. Dit is onder het huidige recht niet het geval. Aan de andere kant wordt onder het nieuwe recht de reguliere (korte) procedure de norm. Het is dus afhankelijk van de activiteit en de nieuwe regels of het oude of nieuwe recht gunstiger is.
Meer weten? Neem een kijkje in het themadossier: klik op de tabs boven het artikel.
