Van bestemmingsplan naar omgevingsplan - ‘Bedenk als gemeente van tevoren hoe je de beschikbare handhaving wilt inzetten’

Wat is de belangrijkste verandering van het omgevingsplan ten opzichte van het bestemmingsplan?

Allereerst moet ruimer gekeken gaan worden. Nu gaat het om ruimtelijke ordening en straks om een evenwichtige toedeling van functies in het kader van de fysieke leefomgeving. Daarnaast moeten regels die nu in de APV staan, overgeheveld worden naar het omgevingsplan.

De derde belangrijke verandering is dat er minder regels op het gebied van milieu op Rijksniveau gesteld worden, waardoor je meer in het omgevingsplan zult moeten regelen. Bijvoorbeeld: voor een café bevat het activiteitenbesluit nu geluidregels. Die geluidregels worden geschrapt, dus daar zal je in het omgevingsplan iets voor moeten regelen.

Het grootste voordeel: in het omgevingsplan wordt alles op één plek geregeld

Is dat geen gevaar, dat het heel erg kan verschillen per gemeente?

De één noemt het een gevaar, de ander noemt het een kans. Kijk, je kunt rekening houden met lokale verschillen, meer dan nu het geval is. Want we hebben generiek geldende regels en straks kun je beter per locatie kijken hoe je het hebben wilt. Waarbij wel geldt dat er vanuit het Rijk voor veel onderwerpen grenswaarden zijn gesteld, waar je ten minste aan moet voldoen. Dus het is niet zo dat het helemaal vrijgelaten wordt.

Er ontstaat meer afwegingsruimte voor lokale situaties. Nu lijkt het of alles op Rijksniveau geregeld is, maar dat is toch niet altijd het geval. Een voorbeeld: de geluidregels voor horecabedrijven gelden niet voor stemgeluid. Met dat aspect moet je daarom rekening houden in het bestemmingsplan. Dat betekent dat er op twee plekken regels staan, in de Rijksregels en in het bestemmingsplan. Het omgevingsplan moet alle geluidregels voor horecabedrijven bevatten. Dat is ook meteen het grootste voordeel van het omgevingsplan.

Wat is het grootste nadeel?

De overzichtelijkheid. Er worden zo veel regels op één plek samengebracht, dat het voor de burger eigenlijk een onoverzichtelijk woud aan regels wordt. Nu zijn bestemmingsplannen gemakkelijk digitaal te raadplegen en is meteen duidelijk wat wel en niet mag. Straks komen er veel regels bij. Dus is de vraag of de Omgevingswet het nou eenvoudiger maakt voor de burgers, of dat er niet te veel regels komen op één plek.

En vooral belangrijk: hoe gaan ze dat digitaal op een goede manier doen?

Een van de doelstellingen is om de boel eenvoudiger te maken; dat is dus niet per se zo?

Het kán wel. Wanneer je als gemeente heel bewust kiest om bepaalde regels niet meer te stellen of bepaalde dingen op een andere manier te regelen, kun je iets maken wat heel lean en mean is. Alleen de vraag is of er uiteindelijk veel plekken zijn waar dat gaat gebeuren. Daar heb ik wel mijn twijfels bij.

De overheid is natuurlijk al decennialang bezig met deregulering. Bij iedere wet wordt er gekeken hoe er minder regels kunnen komen. Dus je kunt de operatie aangrijpen om dat te bewerkstelligen. Alleen mijn ervaring is dat het heel moeilijk is om iets te schrappen. Niet alleen bij gemeenten trouwens, het is iets heel menselijks. Het is moeilijk om oude dingen weg te gooien en dat is wat je bij de Omgevingswet ook gaat zien. Mensen vinden het lastig om per saldo minder regels te maken. En de Omgevingswet biedt meer mogelijkheden, dus de neiging zou kunnen bestaan om alles wat je hebt te houden en er zelfs nog wat bij te verzinnen. Dan wordt het dus meer en niet minder. Hoewel er in de nieuwe situatie vanuit het Rijk minder regels zijn, wil dat dus niet zeggen dat het op lokaal niveau ook zo uitpakt.

Gemeenten kunnen er ook voor kiezen iets niet meer te regelen

Wat is er nodig om het wél makkelijker te maken?

De minister heeft wel eens gezegd dat de nieuwe wet voor 80% over houding en gedrag gaat en voor 20% over regels. Uiteindelijk zal de gemeente het qua houding en gedrag anders moeten doen. De vraag is: welke regels heb je per se nodig voor de ordening van de fysieke leefomgeving? Je kunt voor alles wat mensen in hun eigen achtertuin doen wel regels opstellen. Veel gemeenten vinden ook dat ze die verantwoordelijkheid hebben, die gaan dus fijnmazige en ingewikkelde regels opstellen. Maar je kunt ook zeggen: Ik regel het niet meer. Bedenk hoe je de beschikbare handhaving wilt inzetten. Wat is nou echt belangrijk? En al die regels die je toch niet handhaaft, hebben die zin? Wat gebeurt er als je die schrapt? Uiteindelijk moet je accepteren dat er zo nu en dan iets misgaat en moet je hopen dat burgers elkaar daarop aanspreken. Ga het gesprek aan, laat wat meer over aan de samenleving. Dat is houding en gedrag.

Wat zullen de gevolgen op juridisch gebied zijn?

Ik denk dat er veel procedures over omgevingsplannen komen. Nu zijn er veel regels die de burger niet ziet en die straks allemaal in het omgevingsplan staan. De kenbaarheid van regels wordt daarmee veel groter en burgers zijn mondig.

Ook de reikwijdte van het omgevingsplan gaat vragen oproepen. Alle regels die we gaan stellen, kunnen die wel?

Wat kan er nu al gedaan worden ter voorbereiding op de omgevingsplannen?

Een omgevingsvisie maken, kijken naar de toekomst. Hoe wil je als gemeente gaan acteren? Wil je inderdaad minder regels? In abstracto die discussie voeren en criteria formuleren aan de hand waarvan de regels gaan scoren en bepalen welke regels kunnen verdwijnen.

Daarnaast kan je beginnen met een project APV. Bekijk eens wat er weg kan, wat de wensen zijn.

Neem een oud bestemmingsplan onder de loep: Hoe kunnen we het nou echt op een andere manier doen? En stel de vraag: Wat schiet mijn gemeenteraad hiermee op, is dit wat wij echt willen? Probeer bij een regel te bedenken hoe het in de praktijk gaat werken. Maak dat niet te groot, kijk er eventueel met een collega naar. Op die manier kan er al geoefend worden.

Tycho Lam verzorgt ook de 1-daagse cursus Omgevingsplan: juridische tips en trics .