Sinds afdeling 6.4 Wro, parlementair behandeld als (ontwerp) Grondexploitatiewet , per 1 juli 2008 als geïntegreerd onderdeel van de Wro is ingevoerd hebben gemeenten een publiekrechtelijk kostenverhaalsinstrument: het exploitatieplan. Het daarvoor bestaande instrumentarium schoot volgens de regering tekort. Het exploitatieplan werd geïntroduceerd als publiekrechtelijke oplossing voor kostenverhaal in het geval de gemeente geen eigenaar is van de grond en de eigenaar geen exploitatieovereenkomst wil sluiten.

Mocht de gemeente er niet in slagen om met exploitant(en) een overeenkomst te sluiten over de exploitatiekosten, dan biedt het -in beginsel verplichte- exploitatieplan uitkomst. Het exploitatieplan is aldus de ‘publiekrechtelijke stok achter de deur’ geworden. Verhaal van kosten in verband met de grondexploitatie kunnen B&W verhalen door aan een omgevingsvergunning voor een bouwplan een voorschrift te verbinden dat de vergunninghouder een exploitatiebijdrage aan de gemeente verschuldigd is.