Onteigenen is het ontnemen van grondeigendom in het algemeen belang voor het ontwikkelen, gebruiken of beheren van de fysieke leefomgeving. Het instrument onteigening wordt toegepast als aankoop niet of niet op tijd lukt. De eigendom van een onroerende zaak gaat dan gedwongen over naar de overheid.

Onteigening is de belangrijkste stok achter de deur voor overheden om projecten te realiseren. Het onderscheidt zich van voorkeursrecht. Bij voorkeursrecht kan een eigenaar zelf beslissen om zijn gronden te verkopen, bij onteigening niet.

Wanneer een onteigeningsbeschikking?

Een onteigeningsbeschikking kan op grond van artikel 11.5 van de Omgevingswet alleen worden gegeven in het belang van het ontwikkelen, gebruiken of beheren van de fysieke leefomgeving. Het moet dus concreet zijn uitgewerkt in een omgevingsplan, projectbesluit of omgevingsvergunning voor een buitenplanse omgevingsplanactiviteit (bopa). In Werken met de Omgevingswet gaan Jur Van der Velde en Annette Zebel-Vaudo hier ook op in.

Onteigening in de Omgevingswet

Onteigening was tot 1 januari 2024 geregeld in de Onteigeningswet. Vanaf 2024 is het grotendeels geregeld in hoofdstuk 11 van de Omgevingswet. Daarmee wijzigt het onteigeningrecht ingrijpend. De administratieve onteigeningsprocedure vervalt, en in plaats van een Koninklijk Besluit tot onteigening wordt het besluit tot onteigening genomen door het bestuursorgaan zelf. In dit artikel lees je alles over onteigening onder de Omgevingswet.

Onteigeningsprocedure

Onder de Onteigeningswet vormden een administratieve en gerechtelijke fase de procedure. Onder de Omgevingswet bestaat de onteigeningsprocedure uit drie fasen:

• de onteigeningsbeschikking en bekrachtiging

• de schadeloosstellingsprocedure

• de inschrijving van de onteigeningsakte

De onteigeningsbeschikking en schadeloosstellingsprocedure lopen deels tegelijkertijd. Hier lees je meer over de procedure onder de Omgevingswet.

In dit dossier vind je relevantie jurisprudentie, nieuwsartikelen en handreikingen over onteigening. Nog meer uitgebreide informatie vind je in het boek Onteigening in de Omgevingswet van Marleen Schulte, ook digitaal te lezen.