Milieucalamiteiten zoals een brand bij een industriële inrichting of een zeeschip dat een grote hoeveelheid lading verliest, kunnen tot het verlies van ecosysteemfuncties leiden. De Europese Milieuaansprakelijkheidsrichtlijn (Environmental Liability Directive 2004 (Richtlijn 2004/35/EG)) (hierna: ELD) biedt bij aanmerkelijke milieuschade de mogelijkheid om maatregelen te eisen of te nemen die erop zijn gericht om natuurlijke rijkdommen en/of ecosysteemfuncties te herstellen én het tussentijds verlies daarvan te compenseren. Daarmee biedt de ELD meer mogelijkheden voor een volledig milieuherstel dan andere juridische instrumenten uit het Nederlandse milieurecht. Toch wordt, opvallend genoeg, de richtlijn weinig gebruikt in Nederland.
In deze blogreeks gaan wij in op de mogelijkheden die de ELD bij milieucalamiteiten biedt aan het bevoegd gezag. In onze eerste blog hebben wij een introductie tot de ELD gegeven. In de tweede blog zijn wij ingegaan op de aard en inhoud van de herstelmaatregelen die op grond van de ELD kunnen worden genomen en/of verlangd. In dit laatste deel van deze reeks gaan wij in op de compenserende herstelmaatregelen voor tijdelijk verlies van natuurlijke rijkdommen en/of ecosysteemfuncties die op grond van de ELD kunnen worden getroffen.
Na een milieu-incident zullen de natuurlijke rijkdommen en/of ecosysteemfuncties van een getroffen (natuur)gebied onder het niveau van de referentietoestand zijn geraakt. Indien succesvol zullen de getroffen primaire en (eventueel) complementaire herstelmaatregelen de natuurlijke rijkdommen en/of ecosysteemfuncties van het getroffen gebied herstellen naar de referentietoestand. Ondanks de getroffen maatregelen kan dit jaren duren. Het tussentijdse verlies worden de interim losses genoemd. Op de onderstaande grafiek is weergegeven wat wordt bedoeld met interim losses.
Dit verlies kan worden gecompenseerd door herstel van een soort en hoeveelheid natuurlijke hulpbronnen die gelijkwaardig zijn aan de soort en hoeveelheid die tijdens de interim-periode verloren zijn gegaan.
Bijlage II (onder 1.2.2) van de ELD schrijft voor hoe moet worden bepaald welke herstelmaatregelen moeten worden getroffen. Voor het bepalen van compenserende maatregelen staat in deze bijlage dat moet worden gestreefd naar compenserende herstelmaatregelen die leiden tot natuurlijke rijkdommen en/of ecosysteemfuncties van dezelfde soort, kwaliteit en kwantiteit als die zijn aangetast.
Als het niet mogelijk is om compenserende herstelmaatregelen te treffen die leiden tot natuurlijke rijkdommen en/of ecosysteemfuncties van dezelfde soort, kwaliteit en kwantiteit als die zijn aangetast, kan ingezet worden op herstel door alternatieve natuurlijke rijkdommen en/of ecosysteemfuncties.
De te treffen compenserende maatregel wordt in de praktijk geselecteerd aan de hand van de Habitat Equivalency Analysis (HEA) of Resource Equivalency Analysis (REA). Met de HEA of REA worden compenserende herstelmaatregelen geselecteerd die het verlies aan natuurlijke rijkdommen en/of ecosysteemfuncties als gevolg van het milieu-incident geheel kunnen compenseren. Dit gebeurt zonder dat de natuurlijke rijkdommen en/of ecosysteemfuncties op geld worden gewaardeerd.
Bij de HEA wordt als uitgangspunt genomen dat gelijkwaardige habitats gelijkwaardige ecosysteemfuncties verschaffen. Een bepaalde tijdsduur waarbinnen natuurlijke rijkdommen en/of ecosysteemfuncties verloren zijn en van mindere kwaliteit zijn, kan worden gecompenseerd door hectares extra habitat aan te leggen. Daartoe wordt de "discounted service-acre-year" (DSAY) van een beschadigd ecosysteem berekend, waarbij de DSAY de waarde vertegenwoordigt van alle ecosysteemfuncties die één hectare van een habitat in één jaar levert. Ecosysteemfuncties voor toekomstige jaren worden verdisconteerd, waardoor een lagere waarde wordt toegekend aan voordelen die zich pas na langere tijd zullen voordoen. Als de DSAY's voor de beschadigde habitat zijn berekend, worden herstelprojecten geselecteerd die deze DSAY's compenseren in de vorm van hectares hersteld habitat.
Als een milieu-incident aanmerkelijke gevolgen heeft voor een bepaalde dier- of plantsoort, kan worden gekozen voor de REA. Bij de REA wordt (i) het aantal verloren levensjaren van een dier- of plantsoort of (ii) de per jaar verloren biomassa van een dier- of plantsoort berekend. De compenserende natuurherstelmaatregel moet vervolgens dit verlies compenseren.
Bij zowel de HEA als de REA wordt er rekening mee gehouden dat ecologische winsten en verliezen op verschillende momenten ontstaan. Als uitgangspunt wordt genomen dat ecologische winsten in de toekomst minder waarde verschaffen dan natuurlijke rijkdommen en/of ecosysteemfuncties die al bestaan of op korte termijn zouden kunnen worden gerealiseerd. Om ecologische verliezen en winsten door de tijd heen te kunnen vergelijken, worden berekeningen gemaakt waarin vroegere en toekomstige natuurlijke rijkdommen en/of ecosysteemfuncties worden verdisconteerd tot hedendaagse termen.
De ELD biedt bij de bestrijding van milieucalamiteiten de mogelijkheid om herstelmaatregelen te treffen die tot volwaardig ecologisch herstel leiden. Daarmee kan de ELD van grote toegevoegde waarde zijn in de praktijk. Een tot de verbeelding sprekend voorbeeld waarbij de ELD mogelijk wordt ingezet is de containerramp met de MSC Zoë op de Noordzee. Uit een kamerbrief van de minister van Infrastructuur en Waterstaat (zie: kamerstukken II 2020-2021, 29684, nr. 211) volgt dat bij het herstellen van de door deze ramp ontstane milieuschade de ELD een rol speelt en ertoe heeft geleid dat de verzekeraar van de eigenaar van de MSC Zoe een garantie heeft gesteld van € 7 miljoen.
Meer weten?
Wilt u meer weten over de inzet van de ELD? De Europese Commissie heeft trainingsmateriaal ontwikkeld voor de toepassing van de ELD. Bij vragen kunt u uiteraard ook contact opnemen met Edward Brans en Mathijs Peters.
Calamiteitenapp
Bent u als bevoegd gezag betrokken bij een milieucalamiteit? Kijk dan op https://calamiteitenapp.nl/. Op deze door Pels Rijcken ontwikkelde website vindt u praktische handvatten en tips voor handhaving in crisissituaties.
