Na jaren van uitstel gaat de nieuwe Omgevingswet nu echt in op 1 januari 2024. Natuurlijk zal de nieuwe situatie wennen zijn. Er gaan nieuwe vergunningsregels gelden, gebaseerd op de Omgevingsplannen van gemeentes. Belangrijke verandering is ook dat bodemprocedures eenvoudiger worden. Activiteiten met een bodemimpact kunnen daardoor sneller starten.
Wat wetgeving betreft is dit de grootste verandering in jaren. De nieuwe Omgevingswet bundelt 26 wetten, waaronder de Wet bodembescherming. Die is ruim 35 jaar van toepassing en eigenlijk niet meer functioneel. De grote chemische bodemverontreinigingen van vroeger zijn in de loop der jaren aangepakt en onder controle. Oude procedures om de bodem te beschermen of te saneren hebben dan niet zoveel waarde meer.
Een bekende en beheerste verontreiniging hoef je volgens de nieuwe wet niet meer te saneren. De nieuwe procedure is dat je voorafgaand onderzoek doet en op basis daarvan een melding doet bij het bevoegd gezag. Het voorafgaand onderzoek begint met een bureauonderzoek in bestaande online informatiebronnen.. Als hieruit geen verrassingen volgen en de bodemkwaliteit bekend is, kun je na de melding gelijk door met je activiteiten, zonder een bodemsanering uit te voeren. Ook nieuw is dat de gemeentes het bevoegd gezag worden en de meldingen beoordelen.
Voorafgaand onderzoek is een verzamelwoord voor vooronderzoek, verkennend bodemonderzoek, nader bodemonderzoek en saneringsonderzoek. Hiervoor gelden protocollen. De meest gehanteerde zijn NEN 5725 en NEN 5740. Een commissie past deze protocollen aan de nieuwe Omgevingswet aan en deze zullen vóór 1 januari 2024 beschikbaar zijn.
De Omgevingswet beschermt de fysieke leefomgeving. Bedrijven die een milieubelastende activiteit willen starten, hebben daarmee te maken. Bodembelastende activiteiten zijn onder meer bouwactiviteiten. Voordat er een schop de grond in gaat, is voorafgaand onderzoek verplicht. Daarmee stel je de verwachte bodemkwaliteit en de risico’s van een eventuele verontreiniging vast. Boven een bepaalde waarde en bij verhoogd risico is een sanering noodzakelijk. Volgens de oude wetgeving was de initiatiefnemer altijd verplicht de gehele verontreiniging te saneren. De nieuwe Omgevingswet bespaart dus tijd en geld. Wel zullen de initiatiefnemers en betrokken aannemers zich moeten verdiepen in de specifieke regels per gemeente om de uitvoering in één keer goed te doen.
Initiatiefnemers en aannemers helpen wij met de voorbereiding en begeleiding van bouwactiviteiten onder de Omgevingswet, bijvoorbeeld door de verschillende onderzoeken uit te voeren en erover te rapporteren. Ook kunnen wij de regels per relevante gemeente in kaart brengen en de meldingen doen die nodig zijn, afhankelijk van de onderzochte bodemkwaliteit. Van de nieuwe procedure merkt de initiatiefnemer of aannemer dan niet zoveel, behalve dat de uitvoering sneller kan starten. Als er geen bijzonderheden zijn, hoef je de reactie op de melding niet af te wachten. Hierin schuilt wel de onzekerheid dat het bevoegd gezag in een later stadium kan handhaven op een verontreiniging. Door de bodemkwaliteit in de voorbereidende fase met deskundigheid te beoordelen, verklein je dit risico.
Bedrijven doen nu nog een nulmeting als ze een milieubelastende activiteit willen starten, zoals het opslaan van brandstoffen. Ze moeten een eindmeting doen als de vergunning afloopt of als ze die activiteit beëindigen. Het verschil in bodemkwaliteit tussen de begin- en eindsituatie is de verontreiniging die de bedrijven zelf moeten opruimen. In de nieuwe Omgevingswet vervalt die nulmeting voor het midden- en kleinbedrijf, tenzij uit voorafgaand onderzoek blijkt dat er een risicovolle verontreiniging is. Voor grote bedrijven blijft de Europese wetgeving gelden.
In de nieuwe Omgevingswet blijft het eindonderzoek ook voor het MKB verplicht. Op basis daarvan bepaalt de gemeente of de milieuactiviteit verontreiniging heeft veroorzaakt. Als de conclusie ja is, dan geldt een saneringsplicht. Dat geldt natuurlijk ook bij incidenten die tot verontreiniging van de bodem leiden.
De vergunningsprocedure is bij aanvang sneller, omdat er in de meeste gevallen alleen een melding nodig is. Het nadeel is dat een eventuele verontreiniging aan het einde een verplichting oproept tot een volledige sanering. Die situatie kan leiden tot stevige discussies en een forse kostenpost. Daarom adviseren wij bedrijven met een bodembedreigende activiteit altijd een nulmeting te doen. Zo voorkom je dat je verantwoordelijk wordt gesteld voor een verontreiniging die je niet hebt veroorzaakt. De nulmeting bestaat uit een bureauonderzoek en vaak een verkennend bodemonderzoek. De kosten hiervan zijn beperkt en je voorkomt hiermee discussies en trammelant achteraf.
Onze afdeling Bodem en Water kan bedrijven met een milieubelastende activiteit goed ondersteunen met een nul- en eindmeting en met het doen van de juiste meldingen. Andere collega’s zijn goed op de hoogte van de vereisten uit het Besluit activiteiten leefomgeving die hierbij ook relevant zijn.
Gemeentes worden het bevoegd gezag voor de meeste bodemzaken. In de oude Wet bodembescherming waren dat de provincies en grote gemeentes. Vanuit hun nieuwe verantwoordelijkheid zijn álle gemeentes verplicht een Omgevingsplan te maken waarin zij bijvoorbeeld woningbouwlocaties en bedrijventerreinen aanwijzen en groen toewijzen. Ze krijgen meer invloed om hun ambities waar te maken. Nieuw is dat ze burgers en bedrijven moeten betrekken bij het uitwerken van het Omgevingsplan. De wet schrijft niet voor hoe ze de participatie moeten invullen, maar wel dat ze die moeten organiseren.
De Omgevingsplannen leiden tot specifieke regels per gemeente. Bedrijven die een vergunning willen aanvragen in het kader van de Omgevingswet moeten deze regels goed kennen om de milieubelastende activiteiten goed uit te voeren. Die regels zijn te vinden in het Digitaal Stelsel Omgevingswet, de DSO.
Gemeentes gaan vanaf 1 januari 2024 ook de database met bodeminformatie actueel houden en de meldingen beoordelen. Niet alle gemeentes zijn al goed voorbereid. Wij kunnen helpen bij het opstellen van Omgevingsplannen en adviseren over de inrichting van de organisatie om de juiste deskundigheid in huis te hebben.
Provincies blijven verantwoordelijk voor het grondwater. Ze werken samen met drinkwaterbedrijven, waterschappen en gemeentes om uitvoering te geven aan de Waterwet en de Europese Waterrichtlijnen. Het belang van goede waterkwaliteit en waterkwantiteit is toegenomen en provincies leggen daarop meer focus.
