De handreiking Grootschalige bedrijfsvestigingen (zie pdf links of onderaan de pagina) biedt inspiratie en concrete ideeën voor de ontwikkeling en transformatie van clusters van grootschalige bedrijfsvestigingen (omvang van meer dan 5 hectare). Dit doen we door middel van het aanreiken van bouwstenen, inrichtingsconcepten en instrumentarium voor gemeenten, provincies, ontwikkelaars en bedrijven. Deze handreiking heeft geen formele status, maar biedt suggesties voor inrichting met ruimtelijke kwaliteit. De aanbevelingen en conclusies van de handreiking worden opgenomen in de op te stellen Nota Ruimte.
De handreiking geeft ook uitwerking aan de gezamenlijke landelijke beleidslijn Grip op grootschalige bedrijfsvestigingen. Deze beleidslijn is door provincies en Rijk opgesteld naar aanleiding van de motie Bontenbal (Kamerstuk 29383, nr. 377. Motie Bontenbal c.s.) en stimuleert: een duurzaam en economisch verantwoord vestigingsbeleid voor grote bedrijfsvestigingen dat bijdraagt aan een krachtige economie; zorgvuldig, efficiënt ruimtegebruik, in balans met andere ruimtelijke opgaven zoals wonen, mobiliteit, energie, water en bodem; zorgvuldige landschappelijke inpassing gericht op behoud en versterking van landschappelijke identiteit en erfgoedwaarde. Ruimte voor economie is onderdeel van de provinciale uitvraag fysieke leefomgeving ten behoeve van de ruimtelijke voorstellen.
Daarbovenop hebben provincies ingezet op een verstevigde onderlinge samenwerking als het gaat om ruimtelijk economisch beleid en specifiek op grootschalige bedrijfsvestigingen. De verstevigde samenwerking betekent dat provincies in hun programmering, in afstemming met gemeenten, meer gaan sturen op de vestiging van grootschalige bedrijven en daarin een afwegingskader gaan hanteren, waarbij meerwaarde, clustering, benutting en inrichting van clusters van grootschalige bedrijfsvestigingen belangrijke criteria zijn. Deze handreiking geeft handvatten voor de inrichting van clusters van grootschalige bedrijfsvestigingen.
De handreiking bouwt voort op eerdere onderzoeken die zijn uitgevoerd te behoeve van de beleidslijn GRIP, zoals Clustering & Gebiedstypologie van Vereniging Deltametropool, Inrichtingsconcepten van BURA Urbanism en Handreiking regionale meerwaarde en Handreiking en toolkit hergebruik grootschalige bedrijfsvestigingen van Stec Groep. De handreiking geeft nadere uitwerking aan het inrichtingsconcept Wederkerige Werf voor gebiedstype Materiaal en Energie en het inrichtingsconcept Logistiek Landgoed voor gebiedstype (inter)Nationale Distributie. Deze gebiedstypen hebben veelal bedrijfsvestigingen met een omvang van meer dan 5 hectare. Het gaat dan niet alleen over grootschalige distributiecentra, maar bijvoorbeeld ook om nieuwe vestigingen van grootschalige (circulaire) productiebedrijven.
Voor de ontwikkeling van de handreiking hebben we samengewerkt met vijf studiegebieden verspreid door het land, die aansluiten bij bovengenoemde gebiedstypen. De studiegebieden hebben de handreiking vanuit de praktijk gevoed en waren tegelijkertijd goede testcases voor de ontwikkelde bouwstenen, de inrichtingsconcepten die daaruit zijn samengesteld en instrumentarium. De rijke oogst van deze samenwerkingsrelaties heeft geleid tot een handelingsperspectief voor clusters van grootschalige bedrijfsvestigingen met vergelijkbare gebiedsopgaven.
Lerend van studiegebieden die hier al mee aan de slag zijn, is deze handreiking opgesteld voor alle gebieden die nog met deze opgave aan de slag gaan. Per studiegebied is een ruimtelijke analyse gemaakt van de locatie specifieke opgaven en deze zijn vervolgens vertaald in een aantal generieke hoofdopgaven. Middels ontwerpend onderzoek zijn generieke bouwstenen ontwikkeld die oplossingen bieden voor deze hoofdopgaven. De bouwstenen bieden inspiratie voor de ontwikkeling en transformatie van clusters van grootschalige bedrijfsvestigingen, maar vragen altijd om locatie-specifieke toepassing. Per studiegebied laten we zien hoe de bouwstenen, afhankelijk van de context, als inrichtingsconcepten kunnen worden toegepast.
Daarnaast is met behulp van de studiegebieden en literatuurstudie onderzocht welke instrumenten kansrijk zijn voor de implementatie van de bouwstenen en inrichtingsconcepten. Deze zijn uitgewerkt in een thematische instrumentenbibliotheek met een uitgebreide omschrijving per instrument. Een routekaart, met een beschrijving van het (her)ontwikkelproces, laat zien hoe de instrumentariumbibliotheek kan worden toegepast. Een efficiënte en effectieve toepassing van de instrumenten is echter afhankelijk van het speelveld en de (ruimtelijke) context van de gebiedsontwikkeling. Daarom laten we per studiegebied zien hoe de instrumenten, afhankelijk van het speelveld en de (ruimtelijke) context, kunnen worden ingezet.
Om de toepassing van de handreiking in de praktijk verder te ondersteunen is er een serious game ontwikkeld. Aan de hand van een maquette waarmee een (fictief ) bedrijventerrein wordt nagebootst, kunnen spelers kernopgaven benoemen, inrichtingsconcepten ontwikkelen en instrumenten inzetten om de inrichtingsconcepten te realiseren. Op deze wijze kan een gesprek worden gevoerd over ruimtelijke kwaliteit en van wie welke inzet nodig is om dit te realiseren. De serious game is bedoeld voor het gehele speelveld van stakeholders van bedrijventerreinen met een focus op gemeenten. De serious game zal in 2024 op verschillende plekken en op verschillende momenten worden gespeeld.
We hopen u met deze handreiking inspiratie en ondersteuning te bieden voor de inrichting van clusters van grootschalige bedrijfsvestigingen mét ruimtelijke kwaliteit. Laten we gezamenlijk de lat van de ruimtelijke kwaliteit hoger leggen voor een Mooi Nederland!
