Tijdens de persconferentie van dinsdag 3 november jl. is een aanvullend pakket van maatregelen aangekondigd om het aantal coronabesmettingen verder in te dammen. Het kabinet maakte bekend dat extra maatregelen worden overwogen voor regio’s waar de cijfers over coronabesmettingen niet omlaag gaan. Tot een van deze maatregelen behoort het instellen van een (regionale) avondklok.
In dit artikel gaan wij nader in op deze maatregel en bespreken wij de juridische basis van een (regionale) avondklok.
Het instellen van een avondklok heeft een grondwettelijke basis in artikel 103, eerste lid, van de Grondwet:
‘De wet bepaalt in welke gevallen ter handhaving van de uit- of inwendige veiligheid bij koninklijk besluit een door de wet als zodanig aan te wijzen uitzonderingstoestand kan worden afgekondigd; zij regelt de gevolgen’.
De Coördinatiewet uitzonderingstoestanden (hierna: “Coördinatiewet”) is een uitvoering van artikel 103 van de Grondwet. Artikel 1, eerste lid, van deze wet luidt:
‘Ingeval buitengewone omstandigheden dit noodzakelijk maken, kan ter handhaving van de uitwendige of inwendige veiligheid, bij koninklijk besluit, op voordracht van Onze Minister-President, de beperkte noodtoestand of de algemene noodtoestand worden afgekondigd’.
De afkondiging van de noodtoestand geeft verschillende bestuursorganen speciale bevoegdheden, waaronder het gebruik maken van bevoegdheden op grond van de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag (hierna: “Wbbbg”). Op grond van artikel 1, eerste lid, van de Wbbbg kan die wet echter ook zonder het uitroepen van de (algemene of beperkte) noodtoestand worden geactiveerd. Dit artikel luidt:
‘Onverminderd de artikelen 7, eerste lid, en 8, eerste lid, van de Coördinatiewet uitzonderingstoestanden kunnen, ingeval buitengewone omstandigheden dit noodzakelijk maken, bij koninklijk besluit, op voordracht van Onze Minister-President, de artikelen […] 8, eerste en derde lid, [..] gezamenlijk of afzonderlijk in werking worden gesteld’.
Het kabinet heeft bij monde van minister Grapperhaus al laten weten dat het niet van plan is de noodtoestand uit te roepen als het tot het instellen van een avondklok zou besluiten. Dat kan zoals gezegd door toepassing van genoemd artikel 1 van die wet. Daarmee wordt de bevoegdheid van artikel 8 Wbbbg geactiveerd, waarin de basis ligt voor een avondklok.
Artikel 8, eerste lid, van de Wbbbg bepaalt dat de Minister van Justitie en Veiligheid en de Commissaris van de Koning bevoegd zijn het ‘vertoeven in de open lucht te beperken’. Artikel 8, eerste lid, van de Wbbbg biedt daarmee de grondslag voor het instellen van een lockdown in vele varianten, waaronder een avondklok. Die zou bijvoorbeeld kunnen inhouden een verbod om zich tussen 10.00u ’s avonds en 05.00u ’s ochtends in de open lucht te begeven met eventuele uitzonderingen daarop. Op grond van artikel 30 van de Wbbbg kan het niet naleven van dergelijke beperkingen worden bestraft met 6 maanden hechtenis of een geldboete van maximaal €8.700,-. Mocht het zover komen, dan zou het de eerste keer zijn dat deze wet van stal wordt gehaald.
Tegenstanders van de avondklok vinden deze maatregel, die een vergaande inperking van de burgerlijke vrijheden betekent, buitenproportioneel, omdat niet duidelijk is wat het effect op de besmettingen is. De komende dagen zullen uitwijzen of dergelijke maatregelen als een (regionale) avondklok nodig zijn.
In de Tijdelijke wet maatregelen COVID-19 maakt artikel 58m het instellen van een (regionale) avondklok mogelijk voor de burgemeester, maar die wet is nog niet in werking getreden. Het wetsvoorstel werd op 27 oktober jl. aangenomen door de Eerste Kamer en treedt naar verwachting in werking op 1 december 2020.
Door Jan van der Grinten en Laura van Moorsel.
