Begin 2023 heeft de Raad van de Europese Unie (EU) concrete stappen ondernomen om de overstap op zonne-energie- en warmtepompinstallaties voor particulieren en bedrijven in de lidstaten (nog) aantrekkelijker te maken. Thomas de Meijer bespreekt de regels uit de Europese Noodverordening Hernieuwbare Energie die de EU heeft ingevoerd om in de huidige Europese energiecrisis te kunnen blijven voorzien in de groeiende vraag naar energie.
Op 30 december 2022 is de noodverordening van kracht geworden. Door verschillende partijen, waaronder Kenniscentrum Europa Decentraal en het ministerie van Economische Zaken, is op 28 april 2023 een handreiking gepubliceerd waarin per artikel een uitleg wordt gegeven naar de Nederlandse praktijk.
De noodverordening bevat regels om de vergunningsprocedure bij de verlening van verschillende projecten voor hernieuwbare energie in Europa sneller te laten verlopen. De noodverordening heeft gevolgen voor de beslistermijn van een bestuursorgaan voor de vergunningaanvraag voor klein- en grootschalige installaties die zonne-energie produceren (artikel 4), het moderniseren van bestaande infrastructuur voor de productie van energie uit hernieuwbare bronnen (artikel 5) en klein- en grootschalige warmtepompen (artikel 7).
De noodverordening heeft in beginsel een geldingsduur van achttien maanden (tot 24 juni 2024), die na evaluatie van de noodverordening door de Europese Commissie kan worden verlengd. De veranderingen in de vergunningsprocedures voor hernieuwbare energietoepassingen (met name grotere vergunningplichtige installaties) zijn van belang voor geïnteresseerden die zonnepanelen of warmtepompen willen installeren.
De installatie van zonnepanelen en warmtepompen spelen een cruciale rol in de energietransitie en worden veelvuldig door zowel particulieren als bedrijven in gebruik genomen.
Met de noodverordening wil de EU de lidstaten een kader bieden om de inzet van hernieuwbare energie in Europa te versnellen. De Europese hernieuwbare energiemarkt is volgens de EU namelijk dringend toe aan nieuwe innovaties en impulsen om in de groeiende energievraag van Europa te blijven voorzien.
De verkorte beslistermijn voor de aanvraag van vergunningen voor zonnepanelen en warmtepompen moet er in de periode tot 24 juni 2024, op toezien dat vergunningen voor deze hernieuwbare energieprojecten sneller worden verleend. De termijnen die in de noodverordening worden gegeven, hebben voorrang boven nationale beslistermijnen waardoor de bevoegde instanties de beslissing op de aanvraag voor hernieuwbare energieprojecten sneller moeten nemen.
De bepalingen uit de noodverordening hebben sinds 30 december 2022 direct werking voor het bevoegd gezag van de Nederlandse overheden. Door de directe werking van de noodverordening dienen bevoegd gezagsinstanties de bepalingen vanaf de inwerkingtreding direct toe te passen (in tegenstelling tot een Europese richtlijn).
De versoepeling van de vergunningsprocedure is in Nederland alleen van toepassing op aanvragen die na de datum van de inwerkingtreding van de noodverordening zijn ingediend. Bezwaar- en beroepsprocedures over besluiten waarvan de aanvraag vóór 30 december 2022 is ingediend, vallen niet onder de verkorte vergunningsprocedure. De noodverordening heeft in deze gevallen geen gevolgen voor de bezwaar- en beroepsprocedures.
De regels ten aanzien van de vergunningsprocedure voor klein- en grootschalige installaties voor de opwekking van zonne-energie (zoals zonnepanelen) worden gegeven in artikel 4 van de Noodverordening.
Kleinschalige zonne-energie-installaties zijn in Nederland alleen vergunningplichtig indien het om installatie gaat op het dak van een beschermd monument of een gebouw gelegen in een beschermd stads- of dorpsgezicht. In artikel 4, derde lid, van de Noodverordening is voor kleinschalige zonne-energie-installaties met een maximumvermogen van 50 kW (inclusief voor zelfverbruikers van hernieuwbare energie) een beslistermijn vastgesteld van één maand.
Grootschalige zonne-energie installaties zijn in Nederland vergunningplichtig wanneer zonnepanelen op een kunstmatige constructie worden geplaats, zoals overdekte parkeerplaatsen of een dijk. Voor grootschalige zonne-energie-installaties met een vermogen tot 50 MW, is in artikel 4, eerste lid, van de Noodverordening een maximale beslistermijn vastgesteld van drie maanden.
In deze gevallen hoeft er ook geen milieueffectbeoordeling plaats te vinden. De verkorte beslistermijn geldt niet voor grootschalige zonneparken op de grond of op stellingen en drijvende zonne-energie-installaties op wateroppervlakken.
Een warmtepomp dient als een duurzaam alternatief voor aardgasketels (Cv-ketels), waarbij warmte wordt onttrokken uit de lucht, water of bodem. Warmtepompen kunnen de vraag naar aardgas verminderen. Hierdoor kunnen warmtepompen een belangrijke rol spelen in de transitie waarbij huishoudens moeten overschakelen van aardgas naar elektriciteit voor verwarming van het huis en warm water in de keuken en badkamer.
De verkorte beslistermijn uit de noodverordening in artikel 7 geldt voor zowel klein- als grootschalige warmtepompinstallaties die vergunningplichtig zijn. Net als bij kleinschalige zonne-energie-installaties, is de installatie van een warmtepomp in Nederland vergunningplichtig aan of op een monumentaal gebouw of een gebouw in een beschermd stads-of dorpsgezicht.
Voor de installatie van kleinschalige warmtepompinstallaties, roept artikel 7, tweede lid, van de Noodverordening een versoepelde beoordeling in het leven. Voor warmtepompen met een maximaal elektrisch vermogen van 12 kW en warmtepompen met een maximaal elektrisch vermogen van 50 kW (onder bepaalde voorwaarden) wordt de vergunning voor aansluitingen op het transmissienet of het distributienet verleend na kennisgeving aan het bevoegd gezag.
Op grond van artikel 7, eerste lid, van de Noodverordening mag de vergunningsprocedure voor de installatie van (grote) warmtepompen met een elektrisch vermogen onder de 50 MW maximaal één maand duren. Warmtepompen met een vermogen tot 50 MW betreffen behoorlijk zware warmtepompen. Indien het gaat om grondwarmtepompen (een warmtepomp die energie uit de grond onttrekt) is die termijn maximaal drie maanden.
Ook onder de Omgevingswet geldt dat de beslistermijnen ten aanzien van zonne-energiesystemen en warmtepompen (tijdelijk) worden vervangen door de termijnen uit artikelen 4 en 7 van de Noodverordening.
De Europese Noodverordening Hernieuwbare Energie is een boeiend voorbeeld van de complexe relatie tussen politiek, klimaat en recht. Europa bevindt zich momenteel in een energiecrisis als gevolg van geopolitieke ontwikkelingen.
Hierdoor heeft de Europese Commissie in samenspraak met de lidstaten besloten om de vergunningsprocedures voor hernieuwbare energieprojecten voor minimaal 18 maanden te versoepelen.
In Nederland is het nog maar de vraag of het aantal zonnepanelen en warmtepompen, die toch al als paddenstoelen uit de grond lijken te schieten, nou echt enorm in aantal zullen toenemen door de noodverordening.
De keuze voor de noodverordening toont in ieder geval het belang aan om snel actie te ondernemen op het gebied van hernieuwbare energie om zo de energiecrisis aan te pakken.
