Eind 2023 werd de succesvolle afronding van de Routekaart Wind-op-Zee 2023 gevierd. Op tijd, binnen budget en bijna zonder subsidie is ruim 4,5 GW aan windenergie op zee gerealiseerd. Een mooi stap, maar toch moeten we niet te vroeg juichen. Want aanbod van Wind-op-Zee kan alleen succesvol zijn als ook de vraag naar groene elektriciteit wordt ontwikkeld, hetzij voor direct verbruik, hetzij voor de productie van waterstof. En daar gaat het mis.
Hoge netbeheerderskosten en een te weinig stabiel en betrouwbaar overheidsbeleid verhinderen een gezonde groei naar groene elektriciteit.
Het kabinet introduceerde bijvoorbeeld een aanvullend klimaatpakket, bovenop de afspraken uit het Klimaatakkoord en schafte de Volume Correctie Regeling af, een Europese kortingsregeling voor grootverbruikers, die – ondanks discussie hierover - nog wel in de ons omringende landen wordt toegepast. Samen met andere gestegen kosten (voor investeringen en uitvoeren van systeemtaken) is het resultaat dat de extrahoogspanningstarieven (EHS) tarieven van onze nationale netbeheerder TenneT dit jaar gestegen met rond de 120 procent.
Zorgelijk is vooral het uitblijven van investeringen in elektrolysers, de installaties die met behulp van groene stroom waterstofgas produceren. Waterstofgas is een belangrijke katalysator in de energietransitie. Het vervangt fossiele brandstof, kan worden opgeslagen, getransporteerd en worden ingezet als de reguliere groene stroomproductie achterblijft in perioden dat de wind niet waait en de zon niet schijnt.
De industriële clusters kunnen wind-op-zee nog niet voldoende afnemen, vanwege de uitdagende businesscases voor verduurzaming van de eigen bedrijfsvoering, tegelijkertijd is het de vraag of het landelijke hoogspanningsnet op kortere termijn voldoende capaciteit heeft om de overschotten naar elders, bijvoorbeeld de Duitse industriegebieden, te transporteren. Kortom, de opgewekte groene elektriciteit heeft geen waarde, zonder waarde een uitdagende case voor wind-op-zee-projecten. We zitten in een Catch 22.
Dan is het niet gek dat investeringsbeslissingen achterblijven of bedrijven kiezen voor investeringen in de ons omringende landen waar de tarieven een stuk lager zijn. Of zelfs oversteken naar de Verenigde Staten, waar de Inflation Reduction Act van president Biden een meer passend investeringsklimaat lijkt te bieden. Nederland prijst zichzelf met de huidige netbeheertarieven internationaal volstrekt uit de markt.
Een internationaal level playing field is hard nodig. En de overheid kan daarin een rol spelen door met duidelijk beleid, zekerheid, kortingen of Contracts of Difference investeringen haalbaar en betaalbaar te maken. Zo’n impuls aan de vraagzijde stimuleert de casus aan de aanbodzijde. Ik zie ook een andere rol voor de Autoriteit Consument & Markt.
Die stuurde de afgelopen decennia vooral op doelmatigheid van investeringen. Een mooi beleidsuitgangspunt in een stabiele omgeving, maar een uitermate belemmerend beleidsuitgangspunt voor een transitie. De ACM zou naast doelmatigheid vooral op realisatietempo kunnen sturen.
Voorbeeld? Ruimere mogelijkheden om strategische “vooruit te investeren”. En ik geloof in het stimuleren van lokale en regionale energyhubs, waarbij verschillende bedrijven hun vraag- en aanbodprofiel onderling afstemmen en de elektriciteitsbehoefte samen afdekken. Hiermee ontlasten zij niet alleen het Nederlandse elektriciteitsnet, maar kunnen zij zelfs een bijdrage leveren aan het zogeheten flexibel vermogen, waarmee het elektriciteitsnet in tijden van schaarse wind- en zonne-energieproductie toch stabiel blijft.
Kortom: de vraag naar groene elektriciteit en groene waterstof verdient een impuls door anders naar netbeheerderstarieven te kijken en meer strategisch ‘vooruit te investeren’.
Ja, daar is durf voor nodig. Zullen daarbij enorme fouten worden gemaakt? Ik ben daar niet bang voor. Met het besluit om Netten op Zee door TenneT te laten aanleggen hebben we die durf ook gehad, met de succesvolle realisatie van de Routekaart Wind-op-Zee 2023 tot gevolg. De aanbodzijde van groene elektriciteit lijkt solide, mits de vraagzijde zich in voldoende tempo ontwikkelt. Alleen ondersteunen van opschaling van de waterstofproductie is niet voldoende.
Het is essentieel dat ook de investeringscondities voor de transitieplannen van de industrie worden verbeterd, bijvoorbeeld door de netbeheertarieven op Europees niveau te harmoniseren. Dat zou een flinke boost geven aan het verbeteren van de leefomgeving, vermindering van emissies én het verdienvermogen van Nederland.
