Een inwoner van de gemeente Utrecht is betrokken bij meer dan 240 bezwaar- en beroepsprocedures. De oorsprong van deze hoeveelheid aan procedures is te vinden in een geschil tussen twee eigenaren (buren) en de gemeente. Kort samengevat, gaat het geschil over de bouwkundige situatie van een middeleeuwse keldermuur in het wervengebied die zich in zeer slechte staat bevindt. Het wervengebied ligt in het centrum van Utrecht en valt te herkennen aan de kelders onder de openbare weg.
De gemeente Utrecht heeft sinds 2018 een aantal lasten onder dwangsom en lasten onder bestuursdwang opgelegd, steeds vanwege overtredingen van bouwregelgeving. Vanwege de slechte staat van de keldermuur bestond er gevaar voor bewoners en bezoekers, aldus de gemeente.
De gemeente heeft bijna een miljoen aan dwangsommen verbeurd vanwege het niet tijdig beslissen op bezwaren over de handhaving en op verzoeken om informatie (Wob- en Woo-verzoeken) (1).
De rechtbank Midden-Nederland heeft vanwege het uitblijven van besluiten speciale regie gevoerd door de verantwoordelijk wethouder op te roepen voor een zitting bij de rechtbank en de gemeente op te dragen een plan van aanpak op te stellen (2). Dit heeft effect gehad. Op 27 september 2022 heeft de gemeente op de bezwaren beslist (3). De speciale regie van de rechtbank heeft dus gewerkt.
Het beleidsdoel is hier het behoud van de middeleeuwse werfkelders in het hartje van Utrecht en ook het voorkomen van gevaarlijke situaties. De staat van de werven in Utrecht liet echter te wensen over (4). Wat kan hiervan geleerd worden?
De gemeente Utrecht heeft in 2020 een Commissie van Wijzen ingesteld om de samenwerking bij het onderhoud van het wervengebied te verbeteren (5). De belangrijkste observatie van de Commissie is dat er goed werkend beleid was. De particuliere eigenaren en de gemeente werkten eerder samen in een Stichting om de werfkelders te onderhouden. Dat beleid was losgelaten. Daardoor zijn er problemen met het onderhoud van de werfkelders ontstaan. De Commissie ziet daarin een “vergeten burenplicht”:
Het echte probleem zit hierin dat de parallel lopende belangen niet als een gezamenlijk belang worden gezien. In ieder geval niet door de gemeente. Even is dat wel zo geweest, namelijk in de periode 1993-2002, toen het gezamenlijke herstelproject van de werfkelders is uitgevoerd (6).
De Commissie heeft een aantal aanbevelingen gedaan. In de kern gaat het om een goede samenwerking tussen de private eigenaren en de gemeente. De gemeente Utrecht heeft besloten die goede samenwerking over te nemen als leidraad.
De gemeente heeft onder andere besloten voor een deel van het onderhoud subsidies te verstrekken en een samenwerkingsovereenkomst te sluiten met de eigenaren als onderdeel van het subsidiebeleid. Hiermee heeft de gemeente in essentie besloten terug te gaan naar het oude beleid van een goede samenwerking met de particuliere eigenaren van de werfkelders. Een les die dus uit deze casus getrokken kan worden is goed werkend beleid vast te houden.
Waarom de gemeente in het geval van de middeleeuwse keldermuur zo lang heeft gewacht met beslissen en daarmee zoveel dwangsommen verbeurde, is ons niet duidelijk geworden.
In de juridische procedures over de handhaving schakelde de gemeente pas later in het geschil het Expertisecentrum Regelgeving Bouw in (7). Voor de subsidieregeling werd een onafhankelijke adviescommissie ingesteld die advies uitbrengt bij verschil van inzicht tussen de gemeente en een private eigenaar van een (8). De inschakeling van externe deskundigen werd daarmee onderdeel van het beleid.
De gemeente had dit beleid naar voren kunnen halen door ook in het geschil tussen de twee buren en de gemeente eerder een externe deskundige in te schakelen. Zeker nu één van de eigenaren ook advies had ingewonnen bij een hoogleraar over de bouwkundige oorzaak van die keldermuur. Een externe deskundige had alle bouwkundige argumenten van beide eigenaren en de gemeente dan kunnen toetsen. Dit had wellicht ook kunnen bijdragen aan de-escalatie. In elk geval had dit geholpen om op tijd of in minder zaken te laat te beslissen.
Meer tips die uit deze casus afgeleid kunnen worden staan in de Praktijkgids overheidsbeleid , waarin nog negen andere casussen worden behandeld. Elke casus is uniek, maar de casussen zijn zo gekozen dat de handvatten en tips die eruit volgen breed bruikbaar zijn, onafhankelijk van het beleidsterrein. Heb je zelf een casus waar je direct mee aan de slag zou willen? Dan is de cursus Van beleid naar praktische uitvoering misschien wel iets voor jou.
(1) Utrecht betaalt 930.000 euro aan dwangsommen aan inwoner, De rechter vindt het geen goede zaak dat de gemeente zoveel gemeenschapsgeld uitgeeft aan de dwangsommen’, 5 augustus 2022, binnenlandsbestuur.nl en ‘Gemeente Utrecht moet bijna 1 miljoen euro aan dwangsommen aan inwoner betalen’, 4 augustus 2022, nrc.nl.
(2) Rechtbank Midden-Nederland, 22 juli 2022, ECLI:NL:RBMNE:2022:2943, procesverloop.
(3) Rechtbank Midden-Nederland, 16 mei 2023, ECLI:NL:RBMNE:2023:2281, r.o. 7.
(4) 'Commissie van wijzen' gaat adviseren over Utrechtse werfkelders - RTV Utrecht
(5) nieuwsbericht gemeente Utrecht | gemeente Utrecht
(6) De vergeten burenplicht, advies van 12 april 202 van de Commissie van wijzen wervengebied Utrecht, uitgebracht aan de Raad en het College van Burgemeester en wethouders van de gemeente Utrecht en de eigenaren, utrecht.nl, p. 6.
(7) Rechtbank Midden-Nederland, 16 mei 2023, ECLI:NL:RBMNE:2023:2281, r.o. 28 en voetnoot 6 van de uitspraak. Nadere regel subsidie kelders wervengebied pilotfase 2022-2024 gemeente Utrecht, Gemeenteblad 2022, Nr. 492209, artikel 14.
(8) Nadere regel subsidie kelders wervengebied pilotfase 2022-2024 gemeente Utrecht, Gemeenteblad 2022, Nr.
