Nederland heeft stappen gezet om het recht op wonen beter te garanderen. Maar het is verre van genoeg, zegt VN-rapporteur recht op adequate huisvesting Balakrishnan Rajagopal na zijn bezoek. Bij het verbeteren van het recht moet Nederland vooral naar zichzelf kijken, vindt hij: niet immigratie maar jarenlang verzaken door de overheid is de oorzaak van de wooncrisis.
Foto: Eveline van Egdom / Straatconsulaat
Dakloosheid, slechte flexwoningen, erbarmelijke opvangplekken voor asielzoekers en vluchtelingen, hechte buurten met sociale huur die met de grond gelijk werden gemaakt, Groningers die in onzekerheid leven door aardbevingen, woonwagenbewoners die zich bedreigd voelen in hun bestaan, en studenten die zijn overgeleverd aan de grillen van huisjesmelkers.
Tijdens zijn reis door Nederland zag rapporteur Rajagopal het allemaal. Van 11 tot en met 21 december bezocht hij onder meer Den Haag, Amsterdam, Groningen, Castricum en Rotterdam. Daar sprak hij met bewoners, ambtenaren, beleidsmakers en belangenorganisaties.
“Er is geen twijfel mogelijk: Nederland heeft een acute wooncrisis. Iedereen heeft het erover”, zei Rajagopal donderdag bij een persconferentie naar aanleiding van zijn bezoek. Aan zondebokpolitiek heeft hij geen boodschap: “Ik hoorde van velen dat migranten de wooncrisis veroorzaken. Maar ik zie daar geen enkel bewijs voor.” Sterker, juist het recht op wonen van statushouders, asielzoekers en arbeidsmigranten wordt vaak geschonden, merkte hij tijdens zijn tour.
Voor het beter garanderen van het recht op wonen moet Nederland toch echt naar zichzelf kijken, vindt de VN-rapporteur. “De wooncrisis heeft zijn wortels in beleidskeuzes. Keuzes voor meer markt en juist minder sociale huur. Volkshuisvesting heeft in Nederland een lange geschiedenis en traditie, maar dat is de laatste jaren verzwakt. Ik geloof dat dit kan en moet worden teruggedraaid.”
Waar ruimte voor verbetering ligt: de grondwet. Wonen is daarin opgenomen in artikel 22.2. “Bevordering van voldoende woongelegenheid is voorwerp van zorg der overheid”, luidt het artikel. Die formulering is te zwak en volstaat niet, vindt Rajagopal. “Voor het mensenrecht op passende huisvesting is meer nodig dan zeggen dat toegang tot huisvesting een bezorgdheid van de overheid moet zijn”, schrijft hij in zijn slotverklaring.
Nederland heeft de laatste tijd wel goede stappen gezet, vindt de VN-rapporteur. Maar veel beleid van BZK-minister Hugo de Jonge is nog los zand en Rajagopal ziet nog weinig concrete resultaten. “Het zijn allemaal losse stroompjes, die nog geen rivier vormen. Dat moet wel”, zei hij bij de persconferentie.
Bovendien wordt er nu in Den Haag aan beleid gewerkt dat direct haaks staat op het recht op wonen. Neem de Rotterdamwet, waarmee gemeenten bepaalde mensen kunnen weren uit kwetsbare wijken. De wet is onbewezen effectief en bewezen indirect discriminerend, maar De Jonge wil hem toch uitbreiden. “Discriminerend beleid voeren voor bepaalde wijken is onverdedigbaar. Het is compleet onverenigbaar met mensenrechten. Dat geldt voor directe discriminatie, maar ook voor indirecte”, aldus Rajagopal.
Ander beleid moet aangescherpt om het recht op wonen beter te garanderen. De Jonge en staatssecretaris Maarten van Ooijen van Volksgezondheid presenteerden een plan om dakloosheid tegen te gaan met een Nederlandse variant op ‘housing first’. Dat is een bewezen effectieve aanpak, waarmee het bijvoorbeeld Finland lukte om dakloosheid structureel aan te pakken. Een punt van zorg bij de Nederlandse aanpak is de uitvoer: die ligt bij gemeenten, die de insteek van de minister en staatssecretaris lang niet altijd volgens het boekje volgen. Rajagopal: “Het is dus zoeken naar manieren om gemeenten housing first-beleid te laten voeren, bijvoorbeeld met financiële prikkels. Housing first is niet makkelijk en niet goedkoop. Maar Nederland is echt niet minder welvarend dan Finland.”
De zorgen van Rajagopal over het recht op wonen in Nederland komen niet uit de lucht vallen. Belangenorganisaties, actiegroepen als Recht op de Stad en het Woonprotest en Nederlandse onderzoekers en juristen zijn al langer zeer kritisch. De vraag is dus wat het bezoek van de VN-rapporteur precies toevoegt. Hij heeft namelijk geen formele middelen om het beleid in Nederland daadwerkelijk te sturen. Eerder geuite zorgen van VN-rapporteurs over de sloop van de Rotterdamse Tweebosbuurt, leidden niet tot wezenlijk ander beleid.
Toch wordt er enthousiast gereageerd op het bezoek van Rajagopal. Want hoewel zijn rol puur observerend en adviserend is, hangt er wel gewicht aan zijn conclusies. Het kabinet kan ze niet zomaar terzijde schuiven. Bovendien bieden zijn bezoek en bevindingen bevestiging en steun aan slachtoffers en betrokkenen.
“We voelen ons gesterkt”, zegt bijvoorbeeld Willem van Sermondt van Kansfonds. Hij zet zich in tegen dakloosheid en sprak in de Rotterdamse Pauluskerk met Rajagopal. “Zijn buitenstaandersperspectief is heel waardevol. De rapporteur spreekt bijvoorbeeld zijn verbazing uit over dat we in Nederland spreken van ‘economisch daklozen’ en ‘zelfredzame daklozen’. Zulk onderscheid maken is strijdig met het recht op huisvesting. De rapporteur legt de vinger op een zere plek. Nederland moet het recht veel serieuzer nemen, en veel steviger beleid voeren voor de groepen die het hardst geraakt worden.”
Voormalig inwoner van de nu gesloopte Tweebosbuurt Mustapha Eaisaouiyen schrijft op X: “Wij, Tweebossers, zijn erg tevreden met de eerste aanbevelingen van de Speciale Rapporteur van het recht op adequate huisvesting. Nooit gedacht en verwacht dat de sloop van onze buurt bij de VN terecht zou komen. Tip voor iedereen: in opstand komen helpt!”
