De bedreiging van het buitengebied is nog nooit zo groot geweest als nu. Iedereen heeft door dat er iets moet gebeuren, maar de puzzel is ingewikkeld. ‘Misschien wel té ingewikkeld’, stelt adviseur buitengebieden Gerard van Santen. Samen moeten we ervoor zorgen dat het buitengebied in de toekomst leefbaar en prettig blijft. Dat kan alleen met een integrale, gebiedsgerichte aanpak.
Het is een spannende tijd voor het platteland. De urgentie om toekomstbestendige oplossingen te bedenken is enorm. Niks doen is geen optie en misschien heeft de overheid wel te lang gewacht met het aanpakken van grote vraagstukken.
Alles vraagt een plaats: de woningbouwopgave, de energietransitie, het watervraagstuk, landbouw, stikstof, droogte, biodiversiteit. En alles is belangrijk. Maar hoe voorkom je een strijd tussen verschillende belanghebbenden? Wat pak je als eerste aan? En hoe breng je al die opgaven slim samen, met oog voor het gebied?
Als voormalig directeur van gebiedscoöperatie O-Gen weet Gerard van Santen als geen ander wat de meerwaarde is van samenwerking in het buitengebied. ‘Ook al zijn er nog zo veel tegengestelde belangen, elke stakeholder heeft passie voor het buitengebied. Je voelt je eigenaar, onderdeel van de plek op het platteland waar je woont, werkt en leeft. Maar wat is het schipperen met de ruimte.’
Samen met gemeente, waterschap, ondernemers, inwoners en andere belanghebbenden werkt Gerard (en met hem een heel aantal andere Over Morgen-adviseurs) aan het oplossen van die ingewikkelde puzzel in het buitengebied.
Bij Over Morgen kijken we welke vraagstukken er spelen in een gebied en hoe we die in samenhang met elkaar kunnen oplossen. Gerard: ‘De aanpak van aparte beleidsopgaven werkt niet. We moeten combineren, keuzes maken en goed luisteren naar elkaar. Geen ‘wij-zij-denken’. Als je zorgt voor samenhang, dan is het niet nodig om voor elke opgave los ruimte te claimen. Mijn rol als adviseur is hierbij cruciaal.’
Elk gebied vraagt om een eigen participatie en organisatie. Wie toont leiderschap in een gebied, wie heeft duizend hectare grond in zijn bezit en wie heeft geen grond, maar wel een heel goed idee? Als we komen tot ’welbegrepen eigenbelang’, waarbij we ons inleven in het belang van de ander is, kunnen we vervolgens met elkaar in gesprek gaan over wat dan wel tot de mogelijkheden behoort om een stap verder te komen.
Gerard vertelt over een stuk missende dijk in de Grebbelinie tussen Rhenen en Bunschoten. Niemand wilde de dijk repareren. Totdat er plannen waren voor de ontwikkeling van een nieuw landgoed. ‘We hebben de ontwikkelaar gevraagd of hij het landgoed wilde vestigen bij de missende dijk. Als hij die herstelde, dan ontstond een mooie afscheiding van het terrein. Zo zie je dat wanneer een opgave een economisch of maatschappelijk voordeel krijgt, er makkelijker een oplossing te bedenken is.’
Te sterk vanuit beleid denken is een valkuil in het buitengebied. ‘We moeten de blik verruimen en niet allemaal aan die kluwen wol trekken om ruimte te krijgen voor ons probleem waardoor hij alleen nog maar meer in de knoop raakt. We moeten de wirwar ontrafelen door samen te kijken wat er in zijn totaliteit speelt in een gebied. Vervolgens kun je stukje voor stukje gaan oplossen door te prioriteren en een stip op de horizon te zetten’, vindt Gerard.
‘Dat gaat soms langzamer of anders dan je misschien zou willen of had verwacht, maar ook dat hoort erbij. Ik zei onlangs in de Achterhoek: ‘We kunnen geen brug bouwen, maar we willen naar de overkant van het water komen.’
Toch zijn er ook kansen op beleidsniveau als je programma’s verbindt door beleidsvelden aan elkaar te rijgen en door via beleid ambities te definiëren en inzicht te krijgen in hoe opgaven zich tot elkaar verhouden.
Gerard vindt het een goede ontwikkeling dat er een landelijke schreeuw om hulp komt. De roep om een minister van ruimte is volgens hem een teken dat we te lang individueel op eilandjes hebben gezeten. Maar we moeten ervoor oppassen dat we alleen op beleidsniveau blijven zitten. ‘In Nederland willen we alles managen. Er is ook behoefte aan partijen die uitvoeringskracht organiseren. Die opgaven lokaal of regionaal aanpakken, die de juiste mensen bereiken. Wij helpen als adviseurs om die blik te verruimen, in elke situatie opnieuw met een frisse benadering.’
Anders dan in de stad, is er geen sluitende exploitatie maar een samenspel van verschillende eigenaren. Zij bewegen pas als zij daar aanleiding toe zien. Ze hebben een ongelooflijke passie en betrokkenheid bij hun leefomgeving, vaak al van oudsher. Dat maakt het werken aan het buitengebied ingewikkeld, maar vooral heel geweldig, vinden we bij Over Morgen.
In de Achterhoek werkt Gerard aan de aanpak van de problemen op het gebied van droogte en vernatting. De droge zomers van de afgelopen jaren en de zandbodem zorgen ervoor dat landbouwers forse schade hebben aan hun gewassen, maar ook dat bomen door de grote droogte omvallen. Regent het extreem, dan moet het water in kader van de veiligheid weer snel worden afgevoerd. Kortom; een ingewikkeld probleem dat door de klimaatverandering alleen maar in omvang zal toenemen.
‘We werken zowel aan de korte en lange termijn en met zogeheten field labs’, vertelt Gerard. De aftrap van de aanpak gebeurde letterlijk met de voeten op de bodem van een droge vijver. Een paar maanden later konden mensen hier toch schaatsen. Voor de lange termijn bekijken we hoe het watersysteem nu precies werkt en welke aanpassingen mogelijk zijn.
Door joint fact finding zorgen we dat gebiedspartijen gezamenlijk naar de feiten kijken en vandaar uit (moeilijke) keuzes gaan maken. Welke scenario’s zijn mogelijk en in hoeverre is de huidige landbouw maar ook de huidige natuur volhoudbaar in de Achterhoek? ‘Spannende vragen waar juist goede samenwerking een vereiste is.’
We kijken niet alleen naar water en de bodem, maar ook naar andere ontwikkelingen. Denk aan stikstof, de woningbouwopgave die nieuwe uitdagingen krijgt, want door het effect van corona is de Achterhoek opeens geen krimpgebied meer.
Maar ook naar sociaaleconomische effecten die nu al optreden. Biedt dit misschien kansen als het platteland nog verder gaat veranderen door de klimaatverandering? Gerard is blij dat we dit niet alleen in de vorm van studies en onderzoeken doen, maar ook in een aantal gebieden de langetermijnoplossingen nu al gaan aanpakken.
‘De problematiek in deze gebieden vraagt simpelweg nu om actie. En het geeft ons mogelijkheid om ervaring op te doen en te leren waar we staan en welke ambities we kunnen realiseren nu en op lange termijn. Het gebied waaraan we werken, is echt. Het doet ertoe en verdient het beste. Niks doen is geen optie. De urgentie is hoog en als je vooruitgang boekt, dan is dat van betekenis en meerwaarde voor de toekomst. Dat geeft mij ontzettend veel energie.’
