Spuitzones of spuitvrije zones zijn grondstroken tussen agrarische functies en gevoelige functies (zoals wonen of recreatie) waarop geen gewasbeschermingsmiddelen toegepast mogen worden.
Ik heb naar aanleiding van mijn eerdere blog, heel veel vragen gekregen over de uitwerking van spuitzones in de praktijk. Ik heb ook diverse dossiers in behandeling die hier betrekking op hebben. Naast de omgevingsrechtelijke kant (omgevingsplan, bestemmingsplan, omgevingsvergunning) is ook de civielrechtelijke kant (burenrecht, onrechtmatige daad) belangrijker geworden.
In deze blog ga ik in op de laatste ontwikkelingen.
In dit artikel van de NOS wordt (wederom) een link gelegd tussen bestrijdingsmiddelen of gewasbeschermingsmiddelen en neurologische aandoeningen. Ik lees hierin dat we niet moeten onderschatten wat (toegelaten) middelen voor de volksgezondheid kunnen betekenen. Dit hangt mijns inziens mede samen met het verschil tussen de theorie en de praktijk: waarvoor is het middel toegelaten, en hoe wordt het daadwerkelijk gebruikt? Ook de biodiversiteit is over het algemeen niet gebaat bij veelvuldig gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.
In een recent kort geding werd het een lelieteler verboden om gebruik te maken van toegelaten gewasbeschermingsmiddelen. De lelieteler bespoot zijn gewassen wekelijks met 75% ‘biologische’ middelen en 25% ‘gangbare’ middelen. Omwonenden maakten zich zorgen over de gevolgen voor hun gezondheid.
De toelatingseisen voor de betrokken gewasbeschermingsmiddelen zijn gebaseerd op Verordeningen Gewasbeschermingsmiddelen (Wgb) en De Biocidenverordening. Op grond van deze regels mag een gewasbeschermingsmiddel geen onmiddellijk of uitgesteld schadelijk effect hebben op de gezondheid van de mens of die van dieren mag hebben. Er mag geen sprake zijn van een onaanvaardbaar risico voor mens en/of dier.
De omwonenden waren er niet gerust op. Er is veel binnen- en buitenlands onderzoek dat mogelijk duidt op gezondheidsrisico’s voor mensen. De GGD had de omwonenden geadviseerd om tijdens het spuiten binnen te blijven en ramen en deuren te sluiten en geen was buiten te hangen.
De lelieteler had weliswaar veel maatregelen getroffen, maar volgens de rechter gaven deze bij de huidige stand van de wetenschap onvoldoende garantie dat zij de potentiële schade voor mensen tot een aanvaardbaar minimum beperken. De rechter was er dan ook niet van overtuigd dat de middelen geen schade zouden toebrengen aan de mensen.
In de belangenafweging telde het risico zwaarder, dan de financiële gevolgen voor de lelieteler. Ook speelde mee dat de teler volgens de rechter voor een ander gewas kon kiezen en dat lelies geen rol spelen in de voedselzekerheid.
In hoger beroep (kort geding) zag de rechter het iets anders. De omwonenden hebben de rechter er op zich wel van overtuigd dat er hiaten zitten in het systeem ter goedkeuring van gewasbeschermingsmiddelen en de werkzame stoffen. De testen en analyses zijn niet geschikt om een voldoende deugdelijk beeld te geven van de mogelijke neurologische gevolgen van de onderzochte middelen en stoffen. De rechter overweegt dat het wettelijk stelsel van toezicht op de toelating en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen kennelijk onvolkomen is. De regels bieden geen zekerheid op de afwezigheid van een verhoogd risico op neurodegeneratieve ziekten voor omwonenden. Het voorzorgsbeginsel brengt dan ook mee dat beperkende maatregelen zouden kunnen worden getroffen.
Duidelijke taal!
(De Zembla uitzending van 28 september 2023 gaat in op deze kwestie.)
De rechter weegt daarna de belangen toch anders: de lelieteler mocht tot het einde van het seizoen 2023 de lelies met vier toegelaten middelen bespuiten (ze waren immers niet van de markt gehaald). Daarna zou de lelieteler van teelt veranderen.
Uit deze uitspraken leer je dat als er nieuwe wetenschappelijke kennis is, die mogelijk duidt op gevaar van bepaalde middelen, de civiele rechter kan ingrijpen in de bedrijfsvoering op grond van het voorzorgsbeginsel. Dit geldt zeker in situaties waar de nieuwe wetenschappelijke inzichten nog niet in de publieke regels zijn verwerkt.
Wat mij opviel in de hof-uitspraak van de lelieteler, is de maatregelen die de lelieteler had getroffen om de ‘drift’ van het spuiten te minimaliseren. Je ziet dit uitgewerkt in de overwegingen. Als je op zoek bent naar locatiespecifieke oplossingen, dan zou deze uitspraak daarvoor aanknopingspunten kunnen bieden. Je moet dan wel een deskundige laten beoordelen of de maatregelen effectief zijn.
Ik ben een paar keer gebeld met de vraag of de spuitzone van 50 meter geldt, ook als deze niet in het bestemmingsplan staat.
Het gaat dan om een bestaande situatie met een gevoelige functie (bijvoorbeeld een woonfunctie) naast een agrarisch perceel.
Recent heeft de bestuursrechter daarover geoordeeld .
De rechter verwijst eerst naar een eerdere uitspraak (17 november 2021, ECLI:NL:RVS:2021:2560, onder 3.4) waarin is geoordeeld dat een planologische keuze die ziet op een afstand van 50 m tussen gevoelige functies en agrarische bedrijvigheid waarbij gewasbeschermingsmiddelen worden gebruikt, in het algemeen niet onredelijk is. Dit neemt niet weg dat het college een kortere afstand in een bepaalde situatie toereikend kan achten voor een aanvaardbaar woon- en leefklimaat.
Dit is een standaard overweging.
Verder herhaalt de rechter (zie bijvoorbeeld de uitspraak van 10 februari 2021, ECLI:NL:RVS:2021:276) dat ook tuinen bij woningen een voor gewasbeschermingsmiddelen gevoelige functie zijn.
Ook dit is standaard.
Dan stelt de rechter dat in een bestaande situatie met wonen en agrarische functies naast elkaar, de boer in principe niet moet spuiten binnen een zone van 50 meter:
Niet in geschil is dat het planologisch toegestaan is om gewassen te verbouwen op de gronden grenzend aan het plangebied. Zo zijn de gronden van [appellante] momenteel in gebruik als grasland, maar [appellante] heeft gesteld dat er ook maïs en aardappelen zijn en worden geteeld. […] Op dit moment staat er in het plangebied al een burgerwoning. De rest van het plangebied wordt gebruikt als tuin en dat gebruik is planologisch ook toegestaan. Dit betekent dat [appellante] in de huidige situatie al wordt beperkt in haar bedrijfsvoering, in die zin dat, als zij gewasbeschermingsmiddelen gebruikt binnen 50 m van het plangebied, zij kan worden geconfronteerd met klachten van de bewoners van de huidige woning.
Hieruit leid ik af dat als de boer geen spuitactiviteiten onderneemt (maar dat planologisch wel mag), hij van die planologische mogelijkheid niet zomaar gebruik kan maken. Er is dan ‘de facto’ sprake van een spuitzone en dus van een belemmering. De buren kunnen klagen als hij binnen 50 meter van de tuin gaat spuiten. Of zo’n klacht bestuursrechtelijk ergens toe leidt, is de vraag. Bij de civiele rechter vinden ze mogelijk (zie de lelieteler) wel gehoor.
In de uitspraak gaat het verder over een wijzigingsbevoegdheid binnen hetzelfde gebied, waardoor er twee woningen kunnen komen. Dit verandert de situatie voor de boer niet volgens de rechter:
De extra woning zal niet leiden tot een verdere beperking van de bedrijfsvoering van de boer. Daarbij komt dat de boer geen inzicht heeft gegeven waar, wanneer en in welke mate zij gewassen teelt. Zij beschikt over veel gronden waar gewassen kunnen worden geteeld zonder dat zij daar wordt gehinderd in haar bedrijfsvoering. Daarom ziet de Afdeling niet in dat het wijzigingsplan een reële beperking voor de bedrijfsvoering van de boer met zich brengt.
Er is mij nog geen uitspraak bekend waarin een rechter een (nieuwe) berekeningsmethode voor een veilige afstand aanvaardt. Een windhaag wordt ook (nog) niet als een oplossing gezien.
Spuitzones leiden niet altijd tot een belemmering van een agrarisch bedrijf. Bijvoorbeeld niet als de spuitzone relatief gering van omvang is, er nog veel bruikbaar perceel over blijft en er nog geen spuitactiviteiten plaatsvonden. In het kader van een belangenafweging kunnen niet benutte planologische mogelijkheden worden wegbestemd, ten gunste van bijvoorbeeld een woonbestemming. De rechter zal in zo’n situatie wel altijd onderzoeken of er geen concrete voornemens bestaan om de nog niet benutte mogelijkheden, alsnog te benutten.
Als de afstand kleiner is dan 50 meter, is altijd een motivering noodzakelijk met een locatiespecifiek onderzoek. Ook als er al sprake is van andere afstandsmaten die in acht moeten worden genomen, bijvoorbeeld op grond van de Wet geurhinder en veehouderij. In deze casus was ook sprake van een (voormalige) bedrijfswoning binnen de zone van 50 meter die een woonfunctie kreeg. De rechter haalde hier een streep doorheen.
De conclusie uit deze kleine bloemlezing is dat de vuistregel van 50 meter stevig staat. Afwijken wordt door de rechter mogelijk geacht, maar zelden slaagt men er in de afwijking goed te motiveren. In het licht van de toenemende zorgen over de gevolgen van gewasbeschermingsmiddelen, zal een afwijking lastig(er) te motiveren zijn.
Niet elk bestemmingsplan komt bij de rechter. Er zijn zeker bestemmingsplannen waar agrarische activiteiten met spuiten en gevoelige functies naast elkaar bestaan. In mijn praktijk heb ik recent een boer en een recreatieondernemer geholpen die deze situatie accepteerden. Zij hebben een contract gesloten waarin ze afspraken hebben gemaakt over het spuiten enerzijds en het beschermen van de recreanten anderzijds, door deze activiteiten op elkaar af te stemmen. Eigenlijk kwam dit neer op het uitvoeren van het GGD advies om bij spuiten, niet in de tuin te gaan zitten en niet de was op te hangen (zie de uitspraak van de lelieteler).
Wil je meer weten over spuitzones en hoe daar mee om te gaan bij jouw project? Ik help je graag.
