De stap naar een gebiedsdekkend omgevingsplan is voor veel gemeenten een grote transitieopgave. Hoe pak je dit proces aan? Waar liggen valkuilen en hoe zorg je voor voldoende inzicht en overzicht onderweg? Om deze vragen te beantwoorden organiseerde PONT | Omgeving samen met kennispartner Ruimtemeesters een kennissessie over het gebiedsdekkend omgevingsplan. Dat dit nog veel vragen oproept, blijkt uit de ruim 110 mensen die inlogden bij de kennissessie.
‘‘Inmiddels zijn we al even onderweg met de Omgevingswet en dus ook met het omgevingsplan. Vanuit de praktijk zien we alleen dat er nog veel dingen niet zo soepel lopen.” Met deze boodschap starten experts Ron Visscher en Tobias Bergmans van adviesbureau Ruimtemeesters de kennissessie.
Sinds de inwerkingtreding van de Omgevingswet werken gemeenten aan de overgang van het oude naar het nieuwe ruimtelijke stelsel. Zij hebben tot en met 2031 de tijd om voor het volledige gemeentelijke grondgebied één gebiedsdekkend omgevingsplan op te stellen. Dit plan vormt de juridische basis waar alle gemeentelijke regels over de fysieke leefomgeving in gebundeld zijn.
Gemeenten moeten hiermee aan de slag, maar dat blijkt in de praktijk lastig. Uit een poll die aan het begin van de presentatie wordt gehouden, blijkt dat slechts een krappe meerderheid van de deelnemers – 63 procent – op dit moment werkt aan de wijziging van het omgevingsplan. Slechts 59 procent is ook daadwerkelijk bezig met het opstellen van een gebiedsdekkend omgevingsplan. Ron concludeert dat gemeenten weliswaar hard aan het werk zijn, maar dat er veel twijfel heerst en het overzicht ontbreekt. Grip krijgen op de opgave is daarbij de sleutel tot succes.
Het begint met grip op de organisatie. Gemeenten moeten een duidelijke strategie formuleren en inzicht krijgen in de benodigde kennis en capaciteit. ‘‘Als je dat in beeld hebt, kan je als gemeente pas kijken welke kennis je in huis hebt en waarvoor je naar een extern bureau moet stappen voor extra ondersteuning.” Vanuit deze strategische basis en een heldere rolverdeling is het vervolgens belangrijk dat gemeenten kritisch kijken naar beschikbare financiën en middelen, zodat ze kunnen toewerken naar een realistische en uitvoerbare planning.
De volgende stap is het proces, waarbij het van belang is om overzicht te krijgen van welk beleid en welke regels de gemeente hanteert voor de fysieke leefomgeving. Waar het ruimtelijk beleid voorheen was verdeeld over afzonderlijke bestemmingsplannen, gelden regels onder het omgevingsplan voor het gehele grondgebied van de gemeente. Naast deze inhoudelijke bundeling speelt ook de technische overgang een grote rol. Tobias betrekt in zijn verhaal de overstap van TAM-IMRO naar het nieuwe STOP/TPOD-systeem. Deze digitale transitie levert nog veel problemen op voor gemeenten. De deadline van 1 januari 2026 nadert snel en Tobias waarschuwt gemeenten nadrukkelijk om niet te kiezen voor tijdelijke oplossingen.
Zodra de strategie en het proces helder zijn, kunnen gemeenten zich richten op de inhoud en het ontwerp van het omgevingsplan. Dit kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld door een algemene regelset voor de gehele gemeente op te stellen en vervolgens per gebied specifieke regels te formuleren die passen bij de functie van het gebied. Tobias adviseert gemeenten daarbij om zich niet te veel vast te klampen aan juridische regels, maar vooral in te focussen op de kwaliteit die de regels moeten waarborgen.
Al met al kijken Ron en Tobias tevreden terug op de kennissessie: ‘‘Met de input van de deelnemers hebben we zo’n beetje alle aspecten van het gebiedsdekkend omgevingsplan kunnen behandelen,” blikt Ron terug. ‘‘Een kennissessie is een erg leuke manier om te kijken waar gemeenten nu staan en waar ze in vastlopen. Veel gemeenten zijn bijvoorbeeld nog erg aan het stoeien met de overstap van TAM-IMRO naar STOP/TPOD.” Ron besluit: ‘‘Het wordt een boeiende tijd”.
‘Zonder visie, ruimtelijke samenhang en programmaplannen bouwen gemeenten eigenlijk een losse flodder’
Volgens Ron vormt de beperkte kennis en capaciteit binnen gemeenten het grootste obstakel voor een succesvolle transitie. ‘‘De planologen en juristen die deze transitieopgave kunnen overzien, zijn druk bezig met grote strategische vraagstukken die als belangrijker worden gezien. Denk aan de huisvesting van arbeidsmigranten en vluchtelingen, of de stikstofproblematiek. Deze grote thema’s krijgen prioriteit, terwijl je diezelfde mensen ook nodig hebt voor het omgevingsplan.” Tobias vult aan: ‘‘Bovendien hebben gemeenten vaak ook geen experts op het gebied van milieu, geluid, trillingen en geur in huis, terwijl dit essentiële thema’s zijn binnen de Omgevingswet”.
Ron stelt dat veel gemeenten momenteel werken aan omgevingsplannen zonder dat hun visie, ruimtelijke samenhang en programmaplannen voldoende zijn uitgewerkt. ‘‘Daarmee bouw je eigenlijk een losse flodder, terwijl het gebiedsdekkend omgevingsplan een geheel moet worden.” Als advies benadrukt Ron dat gemeenten zicht moeten krijgen op de opgave en de beschikbare én benodigde kennis en capaciteit. ‘‘Als je dat scherp hebt, dan kun je pas planning en financiën gaan regelen. Weet wat je doet en pak de regie!”
