Wanneer je een schuurtje in je achtertuin wil bouwen of je woonkamer wil vergroten met een aanbouw, dan staat je dat vrij. Vergunningvrij welteverstaan (mits je de voorwaarden hierbij in acht neemt). Kort door de bocht gezegd: deze gebouwtjes staan immers op jouw ‘erf’!
Maar soms wil je als gemeente juist voorkomen dat er in een specifieke omgeving allerlei vergunningvrije gebouwtjes worden neergezet. Dat kan onder het huidige wettelijk regime, maar ook binnenkort onder het nieuwe wettelijk regime, de Omgevingswet.
Waarom zou je vergunningvrije gebouwtjes willen uitsluiten? Nou, denk hierbij bijvoorbeeld aan een perceel met een woning die langs openbaar water ligt. Of een perceel met een woning die in een bos ligt.
Maar soms wil een gemeente ook stedelijke binnentuinen vrijwaren van vergunningvrije gebouwtjes. Net als bij percelen met karakteristieke solitair staande gebouwen.
Ook het beschermen van de kenmerkende openheid van het polderlandschap is een goede reden om de vergunningvrije bouwmogelijkheden te ‘sturen’.
Als gemeente kun je er dan voor kiezen om deze vergunningvrije gebouwtjes te weren met een bestemmingsplan. Dit kan door in het bestemmingsplan een deel van een woonperceel zodanig te bestemmen dat men dit deel van het perceel niet mag gebruiken of mag inrichten als buitenruimte ‘ten dienste van’1 de woning.2 In dat geval wordt dit deel van het perceel niet als ‘erf’ in de zin van het Besluit omgevingsrecht3 aangemerkt. Aangezien alleen binnen het tot het erf behorende ‘achtererfgebied’ vergunningvrije gebouwtjes mogen worden gebouwd,4 kan een gemeente op die manier deze vergunningvrije gebouwtjes weren.
Hoewel onze wetgever al wees op deze mogelijkheden om via het bestemmingsplan vergunningvrij bouwen te beperken,5 werd dit in de praktijk nog wel eens betwijfeld. Inmiddels is het wel zeker dat dit mag.6
Let op: vergunningvrij bouwen is alleen uit te sluiten wanneer de vergunningvrije bouwwerken zijn gekoppeld aan het begrip (achter)erf. Er zijn namelijk ook vergunningvrije bouwwerken7 die niet gekoppeld zijn aan dit begrip. Die bouwwerkjes zijn dan ook niet via een bestemmingsplan uit te sluiten.
Wanneer je vergunningvrije bouwmogelijkheden wil sturen, stelt de rechter hierbij wel als voorwaarde dat de gemeenteraad in het bestemmingsplan (planologisch) motiveert waarom op deze locatie vergunningvrij bouwen ingeperkt moet worden. Een generieke regeling (dus niet op een kenmerkende locatie gericht) mag niet. Dat strookt niet met het huidige vergunningvrije regime.
De ‘bouwvergunning’ wordt in de Omgevingswet ‘opgeknipt’ in twee aparte vergunningen: de technische bouwactiviteit en de omgevingsplanactiviteit.
In de laatstgenoemde zit dan het ‘ruimtelijk aspect’. Straks is het verboden zonder omgevingsvergunning een omgevingsplanactiviteit te verrichten, tenzij het gaat om specifieke bouwwerken die genoemd staan in het Besluit bouwwerken leefomgeving.8 Voor deze ‘bouwwerkjes’ geldt dus geen vergunningplicht. Ook gelden hiervoor niet de regels die zijn opgenomen in het omgevingsplan. De status van deze bouwwerken is dus vergelijkbaar met de status van de huidige vergunningvrije bouwwerken.9
In het Besluit bouwwerken leefomgeving10 wordt het begrip ‘gebouwerf’ in het leven geroepen. In de omschrijving wordt ook gesproken over een perceel ingericht ‘ten dienste van het gebruik van het hoofdgebouw’. Hieraan is nog toegevoegd: ‘…waarbij het omgevingsplan die inrichting niet verbiedt.’ Het is daarom de verwachting dat dan ook onder de Omgevingswet bepaalde vergunningvrije bouwmogelijkheden via de planregeling kunnen worden beperkt.
Overigens zijn er vanaf 1 januari landelijk11 maar een beperkt aantal vergunningvrije bouwwerkjes gekoppeld aan het begrip ‘gebouwerf’. De rest is aan de gemeenten om de vergunningvrije (bouw)activiteiten uit te breiden.
En natuurlijk staat het de gemeenten dan vrij om hier de vergunningvrije bouwwerken te koppelen aan het begrip ‘gebouwerf’, met als gevolg dat de vergunningvrije gebouwtjes nog steeds op deze wijze in specifieke gebieden ingeperkt kunnen worden. Het spreekt voor zich dat ook dan deze lokale inperking van vergunningvrij bouwen (planologisch) gemotiveerd moet worden.
‘Ten dienste van’ in de zin van de begripsbepaling ‘erf’ (artikel 1, bijlage II Besluit omgevingsrecht).
Of een ander hoofdgebouw natuurlijk.
Artikel 1, bijlage II Besluit omgevingsrecht.
Artikel 2, derde lid, bijlage II Besluit omgevingsrecht.
Stb 2010,143, blz. 134-135.
Onder andere ABRvS 9 februari 2022, nr. 201903497/3/R4.
Zie artikel 2, bijlage II Besluit omgevingsrecht.
Genoemd in artikel 2.29 Besluit bouwwerken leefomgeving.
Van artikel 2, bijlage II Besluit omgevingsrecht.
De Omgevingswet werkt door in een viertal algemene maatregelen van bestuur, waaronder het Besluit bouwwerken leefomgeving.
In het Besluit bouwwerken leefomgeving.
Bron: naast de genoemde bronnen in de voetnoten ook ABRvS 9 februari 2022, TBR 2022/45, m.nt. A.G.A. Nijmeijer.
