Ondermijning is een ‘hip begrip’ en zorgt voor veel publieke en politieke aandacht. Maar wat is ondermijning en waarom slaat het begrip nu zo bijzonder hard aan? Ik schreef hierover samen met Dr. Hans Boutellier, Dr. Ronald van Steden en Dr. Yarin Eski, allen verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam, een wetenschappelijk artikel voor het Tijdschrift voor de Veiligheid. Want wat is ondermijning eigenlijk? En hoe kun je hiermee omgaan? Lees meer hierover in dit blog.
Dit blog is een verkorte en selectieve versie van het artikel dat gepubliceerd is in het Tijdschrift voor de Veiligheid.
De politie waarschuwt voor een vergaande ‘vermenging van de bovenwereld en de onderwereld’ die ‘ons allemaal raakt’. En het Openbaar Ministerie maakt zich ernstig zorgen over een soort criminaliteit ‘die maatschappelijke structuren of het vertrouwen daarin schaadt’. In dit blog spreek ik van ondermijning wanneer criminelen – de onderwereld - de bovenwereld gebruiken voor bijvoorbeeld de productie van drugs of witwassen. Ondermijning heeft een ontwrichtend effect op de samenleving en democratie waarin we leven. Denk aan de buurman die drugs verbouwt op zolder waardoor brand kan ontstaan, boeren die onder druk worden gezet hun schuren aan drugscriminelen te verhuren of de bedreiging van bestuurders of drugsafvaldumpingen midden in woonwijken.
De term ondermijning zorgt tot de dag van vandaag nog steeds voor verwarring– zeker voor degenen die niet dagelijks mee bezig zijn met ondermijning. Ondermijning gaat namelijk over van alles en niets. De gevolgen voor de maatschappij zijn niet direct zichtbaar of vinden plaats op lange termijn. Ook de burger heeft er hoogstwaarschijnlijk weinig last van. Politiechef Ekelmans spreekt over een verschuiving van zichtbare criminaliteit (zoals diefstal en woninginbraken) naar onzichtbare criminaliteit (zoals cybercriminaliteit en dus ook, ondermijning). Geen high impact crime, maar hidden impact crime, aldus bijzonder hoogleraar Boutellier.
De term wordt al sinds 2005 gebruikt door de politie, maar kreeg pas echt vleugels bij de ‘Achterkant van Nederland’ van Tops en Tromp. Zij schetsen de opkomst van de drugsindustrie, de Brabantse context daarvan en vooral de culturele tradities waarbinnen ondermijning kan wortelen. De overheid zet in op de versterking van de aanpak van de criminele (drugs)industrie en het weerbaarder maken van de samenleving tegen het ‘gif’ van crimineel geld, bedreigingen, intimidaties en liquidaties waardoor ondermijning dreigt, concreet in de vorm van versterkingsgelden van 100 miljoen euro. Daarnaast zorgde de publicatie ‘Achterkant van Amsterdam’ van Tops en Tromp weer voor een toenemende populariteit.
Het aantal weergaves van het begrip ondermijning via Google trends
De liquidatie van advocaat Derk Wiersum, nu een jaar geleden, is een voorlopig dieptepunt. Voor het eerst is in Nederland een advocaat vermoord om zijn formele rol in een strafproces in het kader van de georganiseerde drugscriminaliteit. ‘Een aanslag op onze rechtstaat’, aldus minister Grapperhaus. Sinds de moord op Wiersum lijkt iets fundamenteels veranderd te zijn in de beleving van de georganiseerde (drugs)criminaliteit. Het gevolg is de oprichting van een Multidisciplinair Interventieteam (MIT), dat de komende jaren uitgroeit tot een team van ongeveer 400 extra specialisten om de aanpak van georganiseerde ondermijnende criminaliteit te versterken.
In het artikel beschrijf ik samen met de andere auteurs twee varianten op het begrip. Ondermijning wijst aan de ene kant op regelrecht crimineel gedrag dat samenhangt met drugscriminaliteit, zoals de productie, handel, dumpingen en consumptie van drugs. Aan de andere kant is sprake van onwenselijk en ondermijnend gedrag door activiteiten en ondernemingen, zoals notoire autoverhuurbedrijven, schimmige makelaars, noodlijdende recreatieparkhouders of doelgroepen met een afkeer tegen overheidsgezag. Het zijn twee varianten waarin illegale en ongewenste ondermijnende activiteiten zich uiten waar de aanpak van ondermijning zich op moet richten, maar wat onder de noemer van ‘ondermijning’ nog een zoektocht is naar de juiste strategieën.
Bij TwynstraGudde zijn we bewust van deze zoektocht. Ondermijningsvraagstukken zijn voor vele publieke organisaties te complex geworden om alleen op te lossen. We hebben ondertussen al flink ervaring mee opgedaan. Zo doen we regelmatig onderzoeken naar ondermijningsvraagstukken en begeleiden én adviseren we publieke organisaties om met dit complex vraagstuk om te gaan. De sleutel zit in de samenwerking met overheid, private partijen, brancheorganisaties en burgers. Wij helpen de juiste keuzes te maken. Meer weten over wat de adviesgroep Veiligheid van TwynstraGudde doet op het gebied van ondermijning? Neem gerust contact op.
Dit blog is een selectief en aangepast deel van het artikel dat ik samen met Dr. Hans Boutellier, Dr. Ronald van Steden en Dr. Yarin Eski, auteurs verbonden aan de afdeling Bestuurswetenschappen en politicologie van de Vrije Universiteit Amsterdam, schreef voor het Tijdschrift voor de Veiligheid. Het volledige artikel is hier te lezen.
