Naar huidige verwachting treedt op 1 juli van dit jaar de veelbesproken Omgevingswet in werking. Deze wet bevat regels die gaan over de gehele fysieke leefomgeving, waarbij duurzame ontwikkeling een belangrijk uitgangspunt is. Ook in het klimaatakkoord van Parijs uit 2015 is vastgelegd dat we in Nederland de komende jaren de CO2-uitstoot moeten verminderen.
De gebouwde omgeving, waaronder woningen, dragen bij aan de CO2-uitstoot. Kunnen het programma en het omgevingsplan uit de Omgevingswet bijdragen aan de verduurzaming van woningen? Wat is het verschil met huidige wet- en regelgeving, en kan nu al via het bestemmingsplan aandacht besteed worden aan het verduurzamen van bestaande woningen?
Onder de Omgevingswet zullen programma’s gelden. Dit zijn aan de hand van de omgevingsvisie uitgewerkte beleidsplannen. Soms zijn gemeenten wettelijk verplicht om een programma op te stellen, maar veelal zal dit een keuze zijn. In de omgevingsvisie kan een gemeente duurzaamheidsdoelstellingen opnemen, zoals de verduurzaming van woningen in een bepaalde wijk. In een programma wordt de aanpak hiervoor uitgewerkt. Er kan bijvoorbeeld een subsidieregeling vanuit de gemeente in worden opgenomen.
Subsidieregelingen zijn nu ook al in veel gemeenten beschikbaar*, maar het effect ervan valt tegen. Uit onderzoek van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) uit 2019 blijkt dat 43 procent van de Nederlandse huiseigenaren niet van plan is om binnen vijf jaar de woning te verduurzamen. De belangrijkste reden hiervoor is dat gewacht wordt op actie vanuit de overheid, en dan vooral meer financiële ondersteuning.
Bij het opstellen van een programma ter verduurzaming van woningen is het daarom van belang om te onderzoeken welke behoefte er bij de bewoners van een bepaalde wijk precies is.
Het omgevingsplan biedt mogelijkheid om verduurzaming af te dwingen wanneer het stimuleren van woningeigenaren geen effect heeft. Anders dan bij het bestemmingsplan, kunnen in een omgevingsplan namelijk gebodsbepalingen worden opgenomen. Niet om eigenaren te dwingen een totaal andere functie te realiseren, maar duurzaamheidsmaatregelen aan woningen (of andere gebouwen) zouden hiermee wél geregeld kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan een bepaling die zonnepanelen in een bepaalde wijk verplicht stelt.
Hierbij dient overigens wel rekening te worden gehouden met de uitputtende rijksregels over gebouwen uit het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (BBL). Alleen via maatwerkregels kan hiervan worden afgeweken en de mogelijkheid ontstaan om eisen te stellen aan energieverbruik, en dus CO2-uitstoot, van gebouwen.
Het opstellen van een omgevingsplan is een forse uitdaging. Er moeten namelijk veel aspecten worden uitgewerkt. Hoe onderbouw je een maatwerkregel om af te kunnen wijken van de BBL? En hoe moet een gebodsbepaling in het omgevingsplan precies komen te luiden? Kan een gebodsbepaling afhankelijk gesteld worden van CO2-uitstoot van een huishouden of de staat van een woning? Wanneer is voldaan aan de gebodsbepaling? Valt onder een woning ook de bijbehorende tuin, waardoor ook klimaatadaptie een rol speelt?
En dan hebben we het nog niet over praktische haken en ogen. Denk bijvoorbeeld aan de beschikbare apparatuur, materialen en mankracht voor de uitvoering.
De Omgevingswet biedt dus handvatten om het verduurzamen van woningen via regelgeving te realiseren, maar het is in de praktijk dus niet gemakkelijk.
