Vanaf 1 januari 2026 gelden er gewijzigde regels voor de bescherming van de werelderfgoederen Hollandse Waterlinies, Neder-Germaanse Limes, Droogmakerij de Beemster, Koloniën van Weldadigheid en Schokland en omgeving. Het gaat dan om de instructieregels aan provincies uit het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl), die het behoud van de uitzonderlijke universele waarde van werelderfgoed als doel hebben. De wijzigingen hebben onder meer betrekking op veranderingen in de naamsaanduiding en de begrenzingen van de werelderfgoederen, en in de bijbehorende kernkwaliteiten.
Het Bkl bevat instructieregels ter bescherming van enkele (grootschalige) werelderfgoederen, die zijn gericht aan de provincies. De regels houden onder meer in dat de provincies de kernkwaliteiten van de desbetreffende werelderfgoederen nader moeten uitwerken. Daarnaast moeten zij in hun omgevingsverordening regels opnemen die voorkomen dat in omgevingsplannen en projectbesluiten activiteiten worden toegelaten die deze kernkwaliteiten aantasten. Deze regels voor werelderfgoed, opgenomen in afdeling 7.2 van het Bkl, wijzigen per 1 januari 2026.
Het betreft ten eerste een wijziging van artikel 7.3, dat een aantal ruimtelijke werelderfgoederen benoemt, en van bijlage XVII bij artikel 7.4 van het Bkl, die de kernkwaliteiten van deze werelderfgoederen omschrijft. Deze wijzigingen raken enerzijds de al in het huidige artikel 7.3 opgenomen erfgoederen (Stelling van Amsterdam, Nieuwe Hollandse Waterlinie, Romeinse Limes, Droogmakerij de Beemster en Koloniën van Weldadigheid) en anderzijds een nieuw toe te voegen werelderfgoed (Schokland en omgeving).
De aanleiding voor deze wijzigingen kwam vooral voort uit de besluitvorming door het Werelderfgoedcomité van UNESCO in juli 2021 over de inschrijving en aanpassing van de werelderfgoederen Hollandse Waterlinies, Neder-Germaanse Limes en Koloniën van Weldadigheid.
Het bestaande werelderfgoed Stelling van Amsterdam wordt uitgebreid met de Nieuwe Hollandse Waterlinie tot werelderfgoed Hollandse Waterlinies. Dit leidt tot een gecombineerde en geactualiseerde set kernkwaliteiten. De Romeinse Limes is als definitief ingeschreven werelderfgoed Neder-Germaanse Limes kleiner van omvang geworden. Dit geldt ook voor de Koloniën van Weldadigheid. Daarnaast wordt aan artikel 7.3 en bijlage XVII van het Bkl het werelderfgoed Schokland en omgeving toegevoegd, door UNESCO ingeschreven in 1995. Hiermee wordt nu ook voor dit werelderfgoed voorzien in ruimtelijke bescherming via ‘getrapte’ instructieregels (via provincies aan gemeenten en waterschappen).
Verder geeft de wijziging van artikel 7.4 van het Bkl aan provincies een beperkte bevoegdheid om in hun omgevingsverordening de mogelijkheid op te nemen tot het verlenen van ontheffing van provinciale instructieregels over werelderfgoed. Dit kan alleen voor activiteiten die in overeenstemming zijn met het belang van het behoud van de uitzonderlijke universele waarde van werelderfgoed. In de Nota van Toelichting bij de wijziging van het Bkl is toegelicht dat ministers op grond van artikel 9.2 van het Bkl bij het nemen van een projectbesluit dezelfde speelruimte hebben als provincies.
De wijziging van het Bkl is op 21 oktober 2025 gepubliceerd in het Staatsblad. Ook artikel 2.42 van de Omgevingsregeling (Or) is aangepast, met de bijbehorende geometrische begrenzingen in bijlage III bij dit artikel. Deze wijziging is op 31 oktober 2025 gepubliceerd in de Staatscourant. De wijziging van het Bkl en de Or leidt niet alleen tot betere bescherming van deze werelderfgoederen. Ze vormen ook de eerste door de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap doorgevoerde wijziging van regels binnen het stelsel van de Omgevingswet. Dit nieuwe wettelijk stelsel voor de leefomgeving trad op 1 januari 2024 in werking.
