De ruimte in Nederland is schaars, terwijl de ruimtelijke opgaven groot zijn. Ruim drie jaar geleden vormde dit al aanleiding voor het Rijk om de regie op de ruimtelijke ordening terug in handen te nemen. Sindsdien zijn er vele beleidsstukken de revue gepasseerd: de Ruimtelijke Ordeningsbrief (2022), de Contourennotitie (2023) en het Voorontwerp Nota Ruimte (2024). Op 26 september 2025 is de Ontwerp-Nota ruimte gepubliceerd. Deze nota biedt inzage in de voorlopige plannen van het Rijk voor de ruimtelijke ordening. Wat zijn deze voorlopige plannen? En op welke wijze kunnen ze van invloed zijn op een (toekomstig) project? Vragen die in deze blog worden beantwoord.
Nationale omgevingsvisie
De Ontwerp-Nota Ruimte bevat de nationale ruimtelijke visie voor Nederland tot 2050, met een doorkijk naar 2100. Zoals de naam al doet vermoeden zijn die plannen nog niet definitief. Het is nog mogelijk om op deze site tot en met 15 december 2025 zienswijzen in te dienen. Daarnaast gaat minister Keijzer de komende periode in gesprek met medeoverheden, het bedrijfsleven en diverse andere betrokkenen. Op basis van de zienswijzen en deze gesprekken werkt het (demissionaire) kabinet vervolgens toe naar de definitieve Nota Ruimte. Een tijdspad hierbij wordt niet genoemd.
Juridische binding Nota Ruimte
Omgevingsrechtelijk gezien is de Nota Ruimte een nationale omgevingsvisie. Na definitieve vaststelling vervangt de Nota Ruimte de momenteel geldende Nationale Omgevingsvisie (NOVI) uit 2020. De Nota Ruimte is vanaf vaststelling het geldende kader voor al het rijksbeleid over de fysieke leefomgeving.
Een nationale omgevingsvisie heeft verschillende functies, waarvan ik er drie uitlicht:
geven van strategische richting voor ontwikkeling van de leefomgeving;
mogelijk maken integrale beleidsvorming; en
sturen van inhoud gemeentelijke omgevingsplannen.
Zoals deze functies laten zien, is de Nota Ruimte een instrument voor beleidsontwikkeling. Deze instrumenten zijn alleen bindend voor de overheid die ze opstelt, zoals in dit geval het Rijk. Dit betekent dat de uitgangspunten in het Nota Ruimte niet zonder meer bindend zijn voor lagere overheden, bedrijven of burgers. Dat is pas het geval als deze uitgangspunten via instructieregels en programma’s terecht komen in concrete regels zoals het omgevingsplan. Bij de definitieve Nota Ruimte komt een Uitvoeringsagenda. Via de Uitvoeringsagenda wordt vastgelegd hoe de uitvoering van de Nota Ruimte vorm krijgt en hoe de instrumenten van de Omgevingswet worden ingezet. Hoewel de Nota Ruimte op zichzelf dus niet juridisch bindend is, biedt de Nota wel een doorkijk naar aankomende concrete regels op het gebied van de fysieke leefomgeving.
De Ontwerp-Nota Ruimte bevat de nationale ruimtelijke visie voor Nederland tot 2050, met een doorkijk naar 2100. De plannen zijn nog niet definitief en het is nog mogelijk om zienswijzen in te dienen.
De inhoud van de Nota ruimte is geordend in vier thema’s:
wonen, werken en bereikbaarheid;
economie en energie;
landbouw en natuur; en
water en bodem.
Onder wonen, werken en bereikbaarheid valt de rijksaanpak van het woningtekort. Door het aanwijzen van nieuwe nationale en regionale grootschalige woningbouwlocaties, het stimuleren van het zogenoemde ‘straatje erbij’ en het mogelijk maken van het wijkje erbij wil het kabinet dit tekort aanpakken. De daarvoor noodzakelijke nieuwe infrastructuur is ook in de Nota Ruimte op de kaart gezet.
Voor wat betreft economie en energie is het beleid gericht op het beschermen, zo goed als mogelijk benutten en waar nodig uitbreiden van de schaarse ruimte voor bedrijvigheid. Verder ligt de focus op de regio en neemt het Rijk specifiek meer regie op de nationale energie-intensieve industrieclusters en legt de ruimtelijke en milieucontouren daarvoor vast.
In het kader van landbouw en natuur is een afwegingskader voor het onttrekken van landbouwgrond opgenomen. Dit kader krijgt expliciet geen juridische borging en de onttrekking moet gebiedsgericht en met ruimte voor maatwerk gebeuren. Verder gaat het kabinet uit van de bestaande afspraken over het Natuur Netwerk Nederland (NNN) en is het van plan natuurontwikkeling te combineren met andere opgaven.
Met betrekking tot water en bodem zien de plannen vooral op het reserveren van ruimte rond de grote rivieren en wateren voor het verhogen van dijken en het verruimen van rivieren. Daarnaast worden regio’s meer verantwoordelijk voor hun eigen zoetwatervoorziening.
Invloed verkiezingen op Nota Ruimte
Namens het huidige demissionaire kabinet is minister Keijzer verantwoordelijk voor de Ontwerp-Nota Ruimte. Zolang er geen nieuw kabinet is gevormd, zal zij het zienswijzeproces zoals gepland voortzetten. Het is aannemelijk dat het demissionaire kabinet vervolgens wacht met het vaststellen van de definitieve Nota Ruimte totdat het nieuwe kabinet is aangetreden. Het nieuwe kabinet kan vaststelling van de Nota Ruimte vervolgens al dan niet doorzetten. De tijd zal moeten uitwijzen welke keuzes hierin worden gemaakt.
Afsluiting
De Ontwerp-Nota Ruimte bevat de nationale ruimtelijke visie voor Nederland tot 2050, met een doorkijk naar 2100. De plannen zijn nog niet definitief en het is nog mogelijk om zienswijzen in te dienen. De definitieve Nota Ruimte is een beleidsstuk en bevat geen concrete regels voor lagere overheden, bedrijven of burgers. Via programma’s en instructieregels kan de inhoud van de Nota Ruimte in concreet bindende regels terecht komen. De wijze waarop dit gebeurt volgt uit de Uitvoeringsagenda. Dit betekent echter niet dat u op dit moment uitsluitend kunt afwachten. U kunt alvast de beschikbare documenten bestuderen en nadenken over hoe deze visie uw (toekomstige) projecten kan beïnvloeden en welke kansen en risico’s het biedt. Uiteraard kunnen wij daarbij met u meedenken.
