Klimaatadaptatie vergt nieuwe manier van verduurzamen van de gebouwde omgeving De impact van klimaatverandering op de gebouwde omgeving wordt steeds duidelijker. Hittegolven worden frequenter en langduriger, nachttemperaturen stijgen en hittestress in de stad (het hitte-eilandeffect) zijn groeiende problemen. Woningen en gebouwen moeten aangepast worden om zowel oververhitting als onnodig energieverbruik voor koeling te beperken. Dat is de belangrijkste conclusie uit onderzoek in opdracht van TKI Urban Energy en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO).
“Als je toch aan de slag gaat, neem dan alles mee,” zegt Guus Mulder van TKI Urban Energy. “Idealiter gaan verduurzaming en hittebestendigheid hand in hand. Als veelgebruikte verduurzamingsmaatregelen slim worden gecombineerd, kunnen ze zowel de energietransitie ondersteunen als hittebestendigheid vergroten, bijvoorbeeld door buitenzonwering standaard onderdeel te maken van het verduurzamingspakket.” Klimaatadaptatie is daarmee een onmisbare pijler van de energietransitie geworden.
TKI Urban Energy en RVO vroegen Nieman Raadgevende Ingenieurs om te onderzoeken welke maatregelen nodig zijn om oververhitting en extra koelbehoefte te voorkomen. Het onderzoek combineert de nieuwste klimaatscenario’s van het KNMI met gedetailleerde analyses van de warmteontwikkeling in en rondom gebouwen. Hierbij is gekeken naar bestaande woningen, en hoe verschillende verduurzamingsmaatregelen het binnenklimaat beïnvloeden in verschillende scenario’s. Het onderzoek toont aan dat passieve en actieve koeling cruciaal zijn in het steeds warmer wordende klimaat, en explicieter moeten worden meegenomen bij het verduurzamen van het gebouw. Het rapport waarschuwt ook: de huidige normen die we gebruiken voor het ontwerpen van gebouwen houden onvoldoende rekening met hogere temperaturen in de zomer. Het risico daarvan is dat ook verduurzaamde woningen te heet worden bij zomerse omstandigheden.
Woningen die beter zijn geïsoleerd dan de isolatiestandaard hebben een kleinere koelbehoefte. Maar zelfs dan moeten aanvullende warmtewerende maatregelen getroffen worden. Anders wordt het simpelweg te warm in deze woningen, en dat is slecht voor de gezondheid van de bewoners. Om de kans op oververhitting in woningen door hogere buitentemperaturen te verminderen, zijn er op basis van de ladder van koeling (zie rapport, pagina 49) meerdere mogelijkheden. Het koelen van de buitenruimte met bijvoorbeeld schaduw van bomen en het aanbrengen van passieve maatregelen, zoals zonwering, vormt daarbij de basis. Het aanbrengen van actieve koeling, zoals airconditioning, is het sluitstuk. Op deze manier kan het energiegebruik voor koeling zoveel mogelijk worden beperkt.
Buitenzonwering is essentieel om de energiebehoefte van actieve koelsystemen te verminderen en het thermisch comfort te verbeteren, zo blijkt uit het onderzoek. Buitenzonwering kan de koelbehoefte tot factor 2 tot 3 verlagen ten opzichte van een woning zonder zonwering. Woningen zonder buitenzonwering kunnen tot 2362 kWh th per jaar aan koelenergie verbruiken in 2050, terwijl dit met buitenzonwering kan dalen naar 974 kWh th, aldus het onderzoek.
In stedelijke gebieden en bij ongunstig georiënteerde gebouwen zijn passieve maatregelen zoals zonwering en slimme ventilatie helaas vaak onvoldoende. Daarbij is aanvullend actieve koeling onvermijdelijk. Met een airconditioning bijvoorbeeld kan de binnentemperatuur zowel gedurende de dag als in de nachteffectief verlaagd worden. Maar airco’s werken contraproductief doordat zij de buitentemperatuur rond de woning verder verhogen. Met name op plekken waar ook een hitte-eiland effect speelt is dit niet wenselijk. Ook is het energiegebruik van airconditioners hoog. Dat is op een zomerse dag met een hoge opbrengst van zonnepanelen niet zo’n probleem, maar in de avond en nacht is deze zonnestroom er niet en kan het grootschalige elektriciteitsgebruik ervan een probleem vormen op het elektriciteitsnet.
“De huidige standaarden en methoden waarmee we gebouwen verduurzamen zijn niet berekend op de opwarming die we nu al meemaken, en zeker niet op toekomstige opwarming,” voegt Mulder toe. “Klimaatadaptatie moet een expliciete rol krijgen in verduurzamingsstrategieën, om beter in te spelen op hittestress en om de stijgende energievraag voor koeling te beperken.” Daarom doet Nieman ook aanbevelingen voor een herziening van bouwregelgeving en normen omtrent verduurzaming. Zo pleiten de onderzoekers ervoor om warmtewerende maatregelen in bouwregelgeving op te nemen, met aandacht voor nachttemperaturen die door het stedelijk hitte-eiland significant kunnen stijgen. Ook moet de klimaatreferentie in de bouwregelgeving worden geactualiseerd om de toekomstige uitdagingen van hittestress en koelbehoefte beter te adresseren.
Rapport Klimaatadaptatie verduurzaming Gebouwde Omgeving – Nieman
